(Μυθολογικό Λεξικό)
Ζαγρεύς, ή, Ζαγραίος, κερασφόρος θεός των ορφικών, γιός του Δία και της Περσεφόνης.
Σκοτώθηκε και διαμελίστηκε από [GLi] τους Τιτάνες με εντολή της Ήρας, αλλά ξαναγεννήθηκε από τον Δία ως Διόνυσος.
Αποκαλείται και Ζαγραίος (Διόνυσος). Με το όνομα αυτό αναφέρεται ως θεός στους ορφικούς μύθους.
Τα πρώτα στοιχεία αυτών των μύθων θα πρέπει να αναζητηθούν στην αρχαία Κρήτη, χωρίς να αποκλείεται και η φρυγική προέλευσή τους. Αυτό τον κύκλο των μύθων συμπλήρωσαν πρόσθετα στοιχεία από μύθους ελληνικούς στα μεταγενέστερα χρόνια.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικός είναι ο ταυτισμός του Ζαγρέα με το Διόνυσο. Σύμφωνα με την ορφική παράδοση, ο Ζαγρέας αυτός Διόνυσος έπαψε να είναι ένας Θηβαίος θεός, δηλαδή ο γιος της Σεμέλης και του Δία. Γεννήθηκε από το Δία πάλι, αλλά είναι γιος της Δηώς (Δήμητρας) ή ακόμα της Περσεφόνης (της κόρης των Ελευσίνιων Μυστηρίων).
Ο μύθος λέει ότι οι Κουρήτες φύλαγαν το Ζαγρέα παιδί, με διαταγή του Δία, από το διωγμό της Ήρας. Όμως τα αδέρφια του, οι Τιτάνες, κατόρθωσαν να τον αρπάξουν αφού τον ξεγέλασαν με ένα παιχνίδι. Τον έκοψαν κομματάκια και τον έβρασαν σ’ ένα καζάνι. Την ώρα όμως που τον σκότωναν τους ξέφυγε η καρδιά του που, σπαρταριστή ακόμη, την πήγε στο Δία η Αθηνά.
Ο πατέρας των θεών την κατάπιε.
Τότε έφερε στη ζωή το Διόνυσο, που του έδωσε το δικαίωμα να συμμετέχει στη δική του δόξα και τη δική του κυριαρχία πάνω στον κόσμο. Τα άλλα μέλη του Ζαγρέα, που είχαν βράσει, τα μάζεψε ο Απόλλωνας με διαταγή του Δία και τα έθαψε κοντά στον τρίποδα, στο δελφικό ιερό του θεού.
Μια άλλη παραλλαγή του μύθου αφηγείται πως ο Ζαγραίος Διόνυσος, για να μην πέσει στα χέρια των Τιτάνων, μεταμορφώνεται διαδοχικά σε λιοντάρι, σε ταύρο, σε άλογο, σε τίγρη και σε πολλά άλλα ζώα. Όμως ξεγελάστηκε από την προσφορά του παιχνιδιού, πιστεύοντας στα φιλικά αισθήματά τους, και έτσι πιάστηκε αιχμάλωτος. Ως ανάμνηση του διαμελισμού του από τους Τιτάνες, οι ορφικοί γιόρταζαν την ωμοφαγία. Τότε οι μυημένοι στα ορφικά μυστήρια έτρωγαν ωμό κρέας ταύρου.
Ο Ζαγρέας Διόνυσος ως θεός και [GLi] του θανάτου αλλά και της ζωής, που υπάρχει διάχυτη σ’ όλο τον κόσμο, σχετίστηκε άμεσα με τις θεότητες που λατρεύονταν στα Ελευσίνια Μυστήρια: η Δήμητρα ήταν η ίδια η Περσεφόνη, ο Ζαγραίος συμβόλιζε τον Άδη.
