(περ. 820 – 893). Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (858 – 867 και 877 – 886).
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ήταν γόνος μιας από τις επιφανέστερες οικογένειες της εποχής.
Ευφυέστατος, έλαβε επιμελημένη μόρφωση. Σπούδασε αρχαία ελληνική φιλοσοφία, ρητορική και ιατρική, ενώ παράλληλα αναδείχτηκε σε έναν από τους βαθύτερους μελετητές της χριστιανικής γραμματείας, της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας. Πιθανόν δίδαξε στη Σχολή της Μαγναύρας.
Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ τον ανέβασε σε ανώτατα αξιώματα του κράτους. Από τις θέσεις αυτές ο Φώτιος πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στην αυτοκρατορία και εκτέλεσε δύσκολες αποστολές.
Στο μεταξύ, στον πατριαρχικό θρόνο ανέβηκε ο Ιγνάτιος, με τον οποίο ο Μιχαήλ ήρθε σε σύγκρουση.
Ο Μιχαήλ με το Βάρδα, που τον επιτρόπευε όταν ήταν ανήλικος, και με τη Σύγκλητο εξέλεξαν νέο πατριάρχη το Φώτιο, ο οποίος δεν επιθυμούσε την εκλογή του, αλλά την αποδέχτηκε για την ειρήνευση της Εκκλησίας (858),
αφού προηγουμένως είχε λάβει και την υπόσχεση των οπαδών του Ιγνατίου ότι θα τον αποδεχθούν.
Ο Ιγνάτιος και οι οπαδοί του υπαναχώρησαν και δημιούργησαν αναταραχή. Αυτό το εκμεταλλεύτηκε ο πάπας Νικόλαος
για να επιβάλει το Πρωτείο του γι’ αυτό δεν αναγνώρισε το Φώτιο ως πατριάρχη.
Το 861 στην Κωνσταντινούπολη έγινε Σύνοδος, στην οποία μετείχαν και οι αντιπρόσωποι του πάπα Νικολάου. Η Σύνοδος αυτή επικύρωσε την καθαίρεση του Ιγνάτιου.
Οι παπικοί αντιπρόσωποι αναγνώρισαν το δίκαιο, αλλά ο πάπας έμενε ανένδοτος και το 863 συγκρότησε δική του Σύνοδο που καθαίρεσε το Φώτιο. Η κατάσταση εκτραχύνθηκε, γιατί η Ρώμη επιζητούσε με την ευκαιρία αυτή να επιβληθεί στο σύνολο της Εκκλησίας.
Με τη σειρά του ο Φώτιος καθαίρεσε το Νικόλαο, ο οποίος προσπαθούσε να αποσπάσει από την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης τη Βουλγαρία και το Ανατολικό Ιλλυρικό.
Τον ίδιο όμως χρόνο (867) ο νέος αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄ ο Μακεδόνας έδιωξε το Φώτιο από τον πατριαρχικό θρόνο και επανέφερε τον Ιγνάτιο. Το 877 ο Ιγνάτιος πέθανε και επανήλθε στο θρόνο ο Φώτιος.
Η εκλογή αυτή του Φωτίου επικυρώθηκε αυτή τη φορά από Σύνοδο, στην οποία πήραν μέρος και αντιπρόσωποι του νέου πάπα Ιωάννη Η΄.
Επειδή όμως οι μετέπειτα πάπες τήρησαν επιφυλακτική στάση, ο Λέοντας ΣΤ΄ ο Σοφός έδιωξε το Φώτιο, ο οποίος κατέφυγε
στο μοναστήρι των Αρμινιανών, όπου και πέθανε.
Ο Φώτιος, ο οποίος διακρίθηκε και για τη δραστηριότητά του στον τομέα των ιεραποστολών, αναδείχθηκε και ως μέγας συγγραφέας θεολογικών, αλλά και φιλολογικών συγγραμμάτων.
Η Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και τιμά τη μνήμη του στις 6 Φεβρουαρίου.
Έργα του: «Βιβλιοθήκη ή Μυριόβιβλος» (συλλογή κειμένων παλαιών συγγραφέων, τα οποία ο Φώτιος παρέθεσε
με κριτικές παρατηρήσεις, καθώς και δοκίμια με βάση τα αποσπάσματα των βιβλίων.
Στο έργο αυτό αναφέρονται γεγονότα σχετικά με ρήτορες, ιστορικούς, γιατρούς κτλ.
Πολλά από τα αποσπάσματα αυτά προέρχονται από συγγράμματα τα οποία δε σώζονται), «Λέξεων συναγωγή» (λεξικό της αρχαίας ελληνικής, μέρος του οποίου βρέθηκε στη μονή της Ζάβορδας), «Αμφιλοχία» (συλλογή ερμηνευτικών ομιλιών), «Ομιλίαι» (πανηγυρικοί λόγοι που εκφωνήθηκαν σε ορισμένες σπουδαίες περιστάσεις).
Εκτός αυτών ο Φώτιος έγραψε ερμηνευτικά έργα της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας, δογματικά, ποιητικά (κανόνες και ακολουθίες), καθώς και επιστολές.
Επιμέλεια Άρθρου : Γεώργιος Λυμπερόπουλος
