(Γεωγραφία – Νησιά)
Νήσος των Κυκλάδων απέναντι από το Λαύριο.
Λέγεται και Τζιά. Παράγει κρασί, βαλανίδια, μέλι, οπωρικά, λαχανικά. . . .
Κέα ή Τζια : Νησί των Κυκλάδων. Βρίσκεται νοτιοανατολικά του Σουνίου, πολύ κοντά στην Αττική.
Έχει έκταση 131,693 τ. χλμ. και μήκος ακτών 88 χλμ.
Ο πληθυσμός του νησιού είναι 2.417 κάτοικοι.
Το έδαφος είναι ορεινό με λίγες κοιλάδες. [GLi]Η ψηλότερη κορυφή του νησιού είναι ο Προφήτης Ηλίας (568 μ.). Στο νησί υπάρχουν αρκετά δάση βελανιδιών. Στο υπέδαφος υπάρχουν κοιτάσματα όμοια με αυτά της Λαυρεωτικής χερσονήσου (μεταλλεύματα σιδηρούχα και μολυβδούχα) καθώς και εκλεκτής ποιότητας σμάλτο.
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τον τουρισμό, με την αλιεία, την κτηνοτροφία, τη γεωργία. Καλλιεργούν λαχανικά, δημητριακά, εσπεριδοειδή και κυρίως αμπέλια. Παράγεται ακόμη εκλεκτό μέλι και από τα κτηνοτροφικά προϊόντα κυρίως τυρί. Σημαντικός είναι και ο ρόλος του τουρισμού ως παράγοντα ανάπτυξης του νησιού.
Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Ιουλίδα (Κέα), η οποία είναι έδρα ομώνυμου δήμου και επαρχείου του νομού Κυκλάδων. Η σύγχρονη πόλη είναι χτισμένη στη θέση όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη Ιουλίδα.
Ιστορία. Η Κέα ονομαζόταν στην αρχαιότητα Κέως. Στις μυθολογικές παραδόσεις της Κέας κυριαρχεί ο ήρωας Αριστέας, που ήταν γιος του Απόλλωνα και της νύμφης Κυρήνης. Αυτός όταν ήρθε στην Κέα πέτυχε με θυσίες να εξευμενίσει τους θεούς και να σταματήσει την ξηρασία που την έπληττε.
Οργάνωσε επίσης τη γεωργία και την ποιμενική ζωή.
Από τότε λατρευόταν στην Κέα ως θεός της γεωργίας και της κτηνοτροφίας με το όνομα Ζευς Αρισταίος.
Γνωστό είναι το «Κείων νόμιμον», το οποίο αναφέρει ο Αριστοτέλης. Σύμφωνα με αυτό, όλοι οι άντρες της Κέας μόλις συμπλήρωναν τα 70 τους χρόνια αυτοκτονούσαν πίνοντας κώνειο. [GLi]Υπάρχει μια παράδοση κατά την οποία το έθιμο αυτό δημιουργήθηκε την εποχή που η Κέα πολιορκούνταν από τους Αθηναίους. Τότε οι πάνω από 70 χρονών άντρες αυτοκτόνησαν για να φτάσουν τα τρόφιμα για τους νεότερους.
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κέα έφεραν στο φως πολλά ευρήματα. Τα παλιότερα από αυτά ανήκουν στην ύστερη νεολιθική περίοδο (4000-2700 π.Χ.) και είναι ίχνη συνοικισμού που βρέθηκε στον όρμο της Κορησσίας.
Στο βόρειο τμήμα του ίδιου όρμου βρέθηκαν επίσης ίχνη προϊστορικού οικισμού, που φαίνεται πως δημιουργήθηκε στην πρωτοκυκλαδική περίοδο (2700-1900 π.Χ.), αλλά παρουσίασε μεγάλη ακμή στην υστεροκυκλαδική περίοδο (1580-1100 π.Χ.). Περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος και στα ανατολικά του συνοικισμού βρέθηκαν τα ερείπια ναού της υστεροκυκλαδικής εποχής. Στο τελευταίο αυτό τμήμα του ναού βρέθηκαν πολλά πήλινα ειδώλια με χαρακτηριστικούς μινωικούς τύπους, γεγονός που φανερώνει ότι οι κάτοικοι του νησιού είχαν επικοινωνία με τη μινωική Κρήτη.
Ο συνοικισμός καταστράφηκε από σεισμό στην πρώιμη υστεροκυκλαδική περίοδο, ο ναός όμως εξακολούθησε να χρησιμοποιείται και αργότερα, και στα ιστορικά χρόνια ήταν αφιερωμένος στο Διόνυσο. Από την ιστορική εποχή σώθηκαν σε διάφορα μέρη του νησιού λείψανα από ναούς του Απόλλωνα, της Αθηνάς και της Δήμητρας. Της αρχαϊκής εποχής ευρήματα είναι ο περίφημος «Κούρος της Κέας», που βρέθηκε στο νεκροταφείο της Κορησσίας και χρονολογείται από τον 6ο αι. π.Χ., και το περίφημο λιοντάρι της Κέας, επίσης του 6ου αι. π.Χ.. Το τελευταίο αυτό βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση βορειοανατολικά της σημερινής πρωτεύουσας του νησιού και είναι λαξεμένο πάνω σε βράχο. Με το λιοντάρι αυτό συνδέεται και ο μύθος ο σχετικός με το πραγματικό λιοντάρι που απολιθώθηκε από τον Απόλλωνα, επειδή, πριν από την άφιξη του Αρισταίου, έδιωξε από την Κέα τις Νύμφες.
Η παράδοση αναφέρει ότι το νησί πήρε την ονομασία του από τον ομώνυμο ήρωα από τη Ναύπακτο, ο οποίος το αποίκισε στα τέλη του 12ου αι. π.Χ. επικεφαλής Λοκρών. Στο νησί υπήρχαν τέσσερις μεγάλες πόλεις: η Κορησσός ή Κορησσία, η Καρθαία, η Ποιήεσσα και η Ιουλίδα.
Για την ιστορία της Κέας υπάρχουν αρχαίες μαρτυρίες από τον 5ο αι. π.Χ. Σύμφωνα με αυτές, η Κέα ήταν το μόνο νησί των Κυκλάδων που έστειλε πλοία κατά των Περσών στη ναυμαχία του Αρτεμισίου το 480 π.Χ., καθώς και στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Μετά τους Περσικούς πολέμους έγινε μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας.
Με τη λήξη του πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.) δέχτηκε σπαρτιατική φρουρά. Από το 376 π.Χ. ανήκε στη Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία ως το 262 π.Χ. (με μια λιγόχρονη αποστασία προς τους Θηβαίους), οπότε έγινε μέλος της Αιτωλικής Συμπολιτείας και το 200 π.Χ. καταλήφθηκε από τους Μακεδόνες. Μετά την κατάληψή της από τους Ρωμαίους (1ος αι. π.Χ.), ο Μάρκος Αντώνιος τη δώρισε στους Αθηναίους (42 π.Χ.).
Από τη βυζαντινή περίοδο δεν έχουμε πληροφορίες για την Κέα.
Στα χρόνια της φραγκοκρατίας ανήκε σε διάφορους Φράγκους ηγεμόνες.
Το 1537 καταλήφθηκε για ένα μικρό διάστημα από τον Μπαρμπαρόσα, αλλά ανακτήθηκε και πάλι από τους Φράγκους.
Το 1579 κατακτήθηκε οριστικά από τους Τούρκους. Στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου (1770-1774) καταλήφθηκε για λίγο από ρωσικά στρατεύματα.
Το 1789 έκανε την Κέα ορμητήριό του ο Λάμπρος Κατσώνης. Για το λόγο αυτό, μετά από την ήττα του Κατσώνη στην Άνδρο, ο Τούρκος αρχηγός του στόλου Σέτ Αλή πασάς έπλευσε στην Κέα και θανάτωσε 80 Κείους μαζί με τον επίσκοπό τους Γρηγόριο.
Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 οι κάτοικοι της Κέας πρόσφεραν πολλές υπηρεσίες στον Αγώνα.
