Σημαντικό ρόλο για τη Θήβα και την ιστορία της αλλά για μικρό χρονικό διάστημα έπαιξαν, σύμφωνα με το μύθο, και τα δίδυμα αδέρφια, ο Αμφίονας και ο Ζήθος, γιοι της Αντιόπης και του Δία.
Η Αντιόπη ήταν κόρη του Θηβαίου Νυκτέα, που ήταν από τη γενιά των Σπαρτών και επίτροπος στο θρόνο της Θήβας του ανήλικου Λάβδακου. Την Αντιόπη ερωτεύτηκε ο Δίας για την υπέροχη ομορφιά της και ενώθηκε μαζί της.
Το έμαθε όμως ο πατέρας[GLi] της, ο Νυκτέας, και θέλησε να τιμωρήσει την κόρη του. Φοβισμένη η Αντιόπη έφυγε από τη Θήβα, πήγε στη Σικυώνα και παντρεύτηκε εκεί το βασιλιά Εποπέα που τη δέχτηκε με στοργή.
Ο Νυκτέας πέθανε από θλίψη γιατί δεν μπόρεσε να τιμωρήσει την κόρη του· πριν πεθάνει όμως έδωσε εντολή στον αδερφό του Λύκο, που τον διαδέχτηκε στο θρόνο, να τιμωρήσει οπωσδήποτε την Αντιόπη.
Ο Λύκος, πιστός στην εντολή του αδερφού του, εκστράτευσε στη Σικυώνα, σκότωσε τον Εποπέα και πήρε μαζί του την Αντιόπη. Στο δρόμο για τη Θήβα, καθώς περνούσαν από τον Κιθαιρώνα, γέννησε η Αντιόπη δίδυμα, τον Αμφίονα και το Ζήθο, αναγκάστηκε όμως να τα εγκαταλείψει στο βουνό.
Εκεί πήρε τα μωρά ένας βοσκός στην καλύβα του, ενώ η Αντιόπη οδηγήθηκε στη Θήβα, όπου φυλακίστηκε και περνούσε ζωή άθλια γεμάτη εξευτελισμούς και από το θείο της τον Λύκο, που βασίλευε τώρα ως επίτροπος του ανήλικου Λάιου, γιου του Λάβδακου, αλλά πιο πολύ από τη γυναίκα του Δίρκη.
Τα παιδιά της, ο Αμφίονας και ο Ζήθος, μεγάλωναν κοντά στο βοσκό και ασχολούνταν ο Ζήθος με τη φροντίδα του κοπαδιού του θετού πατέρα του, ενώ ο Αμφίονας με τη λύρα και το τραγούδι.
Κάποια μέρα ύστερα από χρόνια, μετά από θαύ[GLi]μα που οφειλόταν στον Δία, η Αντιόπη αντιλήφθηκε ξαφνικά ότι λύθηκαν μόνα τους τα δεσμά της. Ελεύθερη πια σπεύδει στον Κιθαιρώνα αναζητώντας τους γιους της, που ζούσαν στην καλύβα μαζί με το βοσκό.
Φυσικά αυτοί δεν την αναγνώρισαν.
Νόμισαν πως ήταν κάποια σκλάβα και παρά τις ικεσίες της την έδιωξαν.
Στον Κιθαιρώνα έφτασε και η Δίρκη σε κατάσταση βακχικής μανίας, μαζί με άλλες γυναίκες, παίρνοντας μέρος σε οργιαστική λατρεία του Διόνυσου, όπου και συνάντησε την Αντιόπη, την άρπαξε και την πήρε μαζί της σέρνοντάς την με σκοπό να τη σκοτώσει. Εκείνη τη στιγμή ο βοσκός, που μεγάλωσε τον Αμφίονα και τον Ζήθο, τους φανέρωσε ότι η Αντιόπη ήταν η μητέρα τους.
Τότε οι δίδυμοι άρχισαν να κυνηγούν την έξαλλη Δίρκη, έσωσαν τη μητέρα τους την Αντιόπη και έδεσαν τη Δίρκη από τα μαλλιά στα κέρατα ενός άγριου ταύρου, για να βρει έτσι φριχτό θάνατο. Στο σημείο όπου νεκρή πια την έριξαν καταγής, πίστευαν πως ανάβλυσε πηγή που πήρε στα κατοπινά χρόνια το όνομα Δίρκη.
Αλλά και ο Διόνυσος πήρε εκδίκηση για το φόνο της Δίρκης έκανε την Αντιόπη να παραφρονήσει και να περιπλανιέται στην Ελλάδα, ώσπου στη Φωκίδα συνάντησε τον Φώκο, που τη γιάτρεψε και την παντρεύτηκε.
Ο Αμφίων ας και ο Ζήθος ήρθαν στη Θήβα, έδιωξαν το βασιλιά Λάιο και βασίλεψαν μαζί στην πόλη.
Αμέσως μετά τον ερχομό τους άρχισαν να οχυρώνουν τη Θήβα. Την ακρόπολη, την Καδμεία, την είχε χτίσει ο Κάδμος.
Αυτοί επιδόθηκαν στο χτίσιμο των τειχών της πόλης, που απλώνονταν έξω από τα τείχη της Καδμείας. Ο Ζήθος, ο γερός και δυνατός στο σώμα, χρησιμοποιούσε τις δυνάμεις του, για να αποσπά και να μεταφέρει τις μεγάλες πέτρες που χρειάζονταν για το χτίσιμο των τειχών, ο Αμφίων ας, ο φιλόμουσος και τραγουδιστής, κατάφερνε χωρίς κόπο, λένε, το ίδιο αποτέλεσμα, αφού οι πέτρες κινούνταν στον ήχο της λύρας του και έμπαιναν μόνες τους, χωρίς ο ίδιος να κοπιάζει, στη θέση τους.
Στη Θήβα, όπου βασίλευαν, ο Ζήθος παντρεύτηκε την κ[GLi]όρη του Ασωπού, τη Θήβη, από την οποία πήρε το όνομα η πόλη, ενώ πιο μπροστά την έλεγαν Καδμεία σύμφωνα όμως με άλλο μύθο, παντρεύτηκε την Αηδόνα, κόρη του Πανδάρεου. Ο Αμφίονας παντρεύτηκε την κόρη του Τάνταλου, τη Νιόβη, από την οποία απέκτησε επτά γιους και επτά κόρες.
Και θα ζούσαν ευτυχισμένοι με τις οικογένειές τους στη Θήβα και με τις ιδιαίτερες ασχολίες του ο καθένας, ο Ζήθος με τα κοπάδια και το κυνήγι, ο Αμφίων ας με τη λύρα και το τραγούδι, αν η Νιόβη δεν προκαλούσε την οργή των θεών εναντίον της οικογένειάς τους με το να καυχηθεί πως αυτή έχει γεννήσει δεκατέσσερα παιδιά, ενώ η Λητώ γέννησε μόνο δύο. Οργισμένη τότε η μητέρα της Άρτεμης και του Απόλλωνα ζήτησε από τα παιδιά της να πάρουν εκδίκηση για την προσβολή που έγινε στη μητέρα τους.
Κι έτσι, χτυπημένα από τα βέλη των θεών, σκοτώθηκαν και τα δεκατέσσερα παιδιά της Νιόβης, οι κόρες από την Άρτεμη και οι γιοι από τον Απόλλωνα. Ο Απόλλωνας μάλιστα σκότωσε και τον ίδιο τον Αμφίονα, γιατί δοκίμασε να πάρει εκδίκηση για το θάνατο των παιδιών του από τους ιερείς των Δελφών ή, σύμφωνα με τον Οβίδιο, αυτοκτόνησε βλέποντας το θανατικό που έπεσε στα παιδιά του.
Εννιά μέρες και εννιά νύχτες έκλαιγε η Νιόβη για το χαμό των παιδιών της και του άνδρα της και δε βρισκόταν κανείς να θάψει τους νεκρούς, γιατί ο Δίας είχε μεταμορφώσει σε πέτρες όλους τους Θηβαίους.
Τέλος, οι ίδιοι οι θεοί έκαναν την ταφή τη δέκατη μέρα.
Η Νιόβη, ύστερα απ’ αυτή τη συμφορά, γύρισε πίσω στην πατρίδα της, στο Σίπυλο, όπου ο Δίας τη λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε βράχο, από τον οποίο λένε ότι τρέχουν τα δάκρυα αδιάκοπα.
Και ο Ζήθος όμως πέθανε θλιμμένος για τη μεγάλη συμφορά που βρήκε την οικογένειά του. Η γυναίκα του η Αηδόνα που απέκτησε ένα μόνο γιο, τον Οίτυλο, φθονούσε τη Νιόβη, γυναίκα του Αμφίονα, για τα πολλά παιδιά που γέννησε και αποφάσισε να σφάξει το μεγαλύτερο γιο της. Από λάθος όμως σκότωσε το δικό της γιο, τον Ίτυλο. Απαρηγόρητη τότε για το μεγάλο κακό παρακάλεσε τους θεούς και μεταμορφώθηκε σε πουλί.
Έτσι ύστερα από το θάνατο και του Ζήθου, βασιλιάς στη Θήβα έγινε ο Λάιος, γιος του Λάβδακου, νόμιμος πια διάδοχος του θρόνου. Εποπέας βασιλιάς της Σικυών ας, γιος του Δία και της Κανάκης.
Παντρεύτηκε την κόρη του Ασωπού Αντιόπη, που είχε καταφύγει στη Σικυώνα, κυνηγημένη από τον πατέρα της. Ο Ασωπός πεθαίνοντας παράγγειλε στον αδερφό του Λύκο να σκοτώσει τον Εποπέα και την Αντιόπη. Ο Λύκος οργάνωσε εκστρατεία εναντίον της Σικυών ας, σκότωσε τον Εποπέα και αιχμαλώτισε την Αντιόπη.
Αηδόνα = Κόρη του Πανδάρεου και γυναίκα του βασιλιά Ζήθου (όπως λέει μία από τις παραλλαγές του μύθου της). Μισούσε πολύ τη Νιόβη, τη γυναίκα του αντράδερφού της Αμφίονα, για[GLi]τί είχε πολλά παιδιά, ενώ αυτή είχε ένα. Μια μέρα επιχείρησε να σκοτώσει το μεγαλύτερο παιδί της Νιόβης και κατά λάθος σκότωσε το μοναχοπαίδι της. Συντετριμμένη από τη συμφορά της έκλαψε απαρηγόρητα. Οι θεοί τότε τη λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν σε πουλί. Επειδή υπέφερε μαζί της και όλη η οικογένειά της, παρακάλεσαν τους θεούς, που τους μεταμόρφωσαν ως εξής: Ο πατέρας Πανδάρεος έγινε “αλιάετος”, η μητέρα της έγινε “Αλκυόνη”, η αδερφή της “χελιδόνα”, ο αδερφός της “έποψ” (τσαλαπετεινός) και ο άντρας της “πελεκάνος”.
Λάιος Βασιλιάς της Θήβας, γιος του Λάβδακου, εγγονός του Κάδμου και πατέρας του Οιδίποδα. . . .
Ο πατέρας του πέθανε, όταν ακόμα βρισκόταν στη βρεφική ηλικία, και ο Λύκος ανέλαβε την κυβέρνηση της Θήβας, ως επίτροπος του Λάιου. Επειδή ο Λύκος μεταχειρίστηκε σκληρά την Αντιόπη, τα παιδιά της, Αμφίων ας και Ζήθος, τον σκότωσαν και ο Λάιος φυγαδεύτηκε από ορισμένους που ήθελαν να μην εξαφανιστεί το γένος του Κάδμου. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, ο Λάιος εξορίστηκε από τα παιδιά της Αντιόπης. Ο Λάιος φιλοξενήθηκε στην Ήλιδα από τον Πέλοπα. Ερωτεύτηκε πολύ τον όμορφο γιο του Πέλοπα Χρύσιππο, τον απήγαγε και τον πήγε στη Θήβα, όπου ο Χρύσιππος προσβλημένος αυτοκτόνησε από ντροπή. Όταν ο Πέλοπας αντίκρισε το πτώμα του γιου του, καταράστηκε τον Λάιο να μην αποκτήσει παιδιά ή, αν αποκτήσει, να σκοτωθεί από το γιο του. Μετά το θάνατο του Αμφίονα, ο Λάιος έγινε βασιλιάς της Θήβας. Παντρεύτηκε την κόρη του Μενοικέα Ιοκάστη ή Επικά στη, παρακούοντας το χρησμό του μαντείου των Δελφών, που τον προειδοποιούσε να μην αποκτήσει γιο, γιατί θα σκοτωνόταν απ’ αυτόν. Όταν γεννήθηκε ο γιος του Οιδίποδας, ο Λάιος προσπάθησε να τον εξαφανίσει, δίνοντάς τον σε κάποιο βοσκό να τον πετάξει στον Κιθαιρώνα. Όμως ο Οιδίποδας σώθηκε από κάποιον άλλο βοσκό και αργότερα, όταν ενηλικιώθηκε, σκότωσε τον Λάιο, χωρίς να ξέρει πως ήταν ο πατέρας του.
