(ΙΑΤΡΙΚΗ)
Συμπαγές όργανο, σκούρου καφέ χρώματος, ο μεγαλύτερος αδένας του σώματος. Βρίσκεται στο επάνω δεξιό τμήμα της κοιλιακής κοιλότητας και επιτελεί πολλές και σημαντικές λει[GLi]τουργίες, γι’ αυτό χαρακτηρίζεται και ως το «χημικό εργοστάσιο» του οργανισμού.
Το σχήμα του ήπατος γενικά περιγράφεται ως ένα τρίγωνο πρίσμα, με τη δεξιά του γωνία στρογγυλοποιημένη.
Έχει πέντε επιφάνειες: άνω, πρόσθια, δεξιά, οπίσθια, κάτω.
Η πρόσθια και οπίσθια είναι τρίγωνες με τη βάση τους στη δεξιά πλευρά και την κορυφή του στα αριστερά.
Οι επιφάνειες χωρίζονται μεταξύ τους από στρογγυλοποιημένα άκρα εκτός από την κάτω επιφάνεια που χωρίζεται με τη δεξιά πρόσθια και άνω επιφάνεια με οξέα άκρα.
Το ήπαρ χωρίζεται σε τέσσερις λοβούς.
Το μεγαλύτερο μέρος αποτελείται από το δεξιό λοβό.
Ο αριστερός λοβός είναι μικρότερος, επεκτείνεται λίγο στο αριστερό ήμισυ της κοιλιάς και καταλήγει σε ένα οξύ άκρο, ενώ ο τρίτος λοβός (τετράγωνος λοβός) και ο τέταρτος (κερκοφόρος λοβός) είναι δύο μικροί λοβοί που βρίσκονται στην οπίσθια και άνω επιφάνεια.
Περίπου στο μέσο της άνω επιφάνειας, προς τα πίσω, βρίσκεται η ηπατική σχισμή, που λέγεται πύλη του ήπατος.
Από αυτήν εισέρχονται η ηπατική αρτηρία και η πυλαία φλέβα, οι οποίες μεταφέρουν αίμα στο ήπαρ και εδώ ενώνονται ο δεξιός και ο αριστερός ηπατικός πόρος που μεταφέρουν τη χολή η οποία παράγεται από το ήπαρ στη χοληδόχο κύστη.
Η χοληδόχος κύστη είναι προσκολλημένη στην κάτω επιφάνεια του δεξιού λοβού.
Το ήπαρ στηρίζεται στα τοιχώματα της κοιλιάς με πέντε συνδέσμους, οι τέσσερις από τους οποίους είναι πυκνώσεις του περιτοναίου που επενδύει όλη την περιτοναϊκή κοιλότητα και στηρίζει το άνω τμήμα του ήπατος στα κοιλιακά τοιχώματα.
Αυτοί οι σύνδεσμοι είναι ο στεφανιαίος, ο δεξιός και ο αριστερός τριγωνικός, ο δρεπανοειδής και μια πυκνή ινώδης χορδή, ο στρογγυλός σύνδεσμος.
Το μήκος του ήπατος στη δεξιά πλευρά είναι περίπου 12 εκ., ενώ από δεξιά προς τα αριστερά είναι ακόμη μεγαλύτερο.
Ζυγίζει περίπου 1,5 κιλό αυξομειούμενο ανάλογα με το μέγεθος του ατόμου, αλλά γενικά αποτελεί το 1/40 του συνολικού βάρους του σώματος.
Στα παιδιά το ήπαρ είναι σχε[GLi]τικά μεγαλύτερο, αποτελώντας περίπου το 1/18 ολόκληρου του σωματικού βάρους.
Το ήπαρ είναι οργανωμένο σε μικροσκοπικές μονάδες που λέγονται ηπατικά λοβία. Κάθε ηπατικό λοβίο αποτελείται από πλέγματα ηπατικών κυττάρων και από δίκτυα αιμοφόρων και χοληφόρων τριχοειδών αγγείων.
Τα χοληφόρα τριχοειδή παραλαμβάνουν τη χολή που παράγεται από ηπατικά κύτταρα για να την αποβάλουν τελικά στο δωδεκαδάκτυλο, με ενδιάμεσο σταθμό τη χοληδόχο κύστη.
Τα χοληφόρα τριχοειδή συνενώνονται μέσα στο ήπαρ και σχηματίζουν μεγαλύτερα χοληφόρα αγγεία, τα οποία σχηματίζουν τελικά το δεξιό και αριστερό ηπατικό πόρο αντίστοιχα από το δεξιό και αριστερό λοβό του ήπατος. Αυτοί διέρχονται από την πύλη του ήπατος, συνενώνονται και σχηματίζουν τον κοινό ηπατικό πόρο.
Ο κοινός ηπατικός πόρος ενώνεται με τον κυστικό πόρο που προέρχεται από τη χοληδόχο κύστη και σχηματίζουν το χοληδόχο πόρο ο οποίος εκβάλλει τελικά στο δωδεκαδάκτυλο. Τα ηπατικά κύτταρα παράγουν συνεχώς τη χολή, η οποία αποθηκεύεται στη χοληδόχο κύστη και μόνο κατά τη διάρκεια της πέψης εκκρίνεται στο δωδεκαδάκτυλο.
Από την πύλη του ήπατος διέρχονται η ηπατική αρτηρία και η πυλαία φλέβα που διακλαδίζονται και καταλήγουν στα ηπατικά λοβία, όπου προμηθεύουν τα ηπατικά κύτταρα με οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά αντίστοιχα. Στη συνέχεια το αίμα παραλαμβάνεται από την κεντρική φλέβα του κάθε ηπατικού λοβίου.
Οι κεντρικές φλέβες συνενώνονται σε μεγαλύτερες ηπατικές φλέβες οι οποίες καταλήγουν στην κάτω κοίλη φλέβα που απομακρύνει το αίμα από το ήπαρ μαζί με τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού.
Η χολή είναι ένα αλκαλικό υγρό που περιέχει χολικά άλατα, χολικά οξέα, χρωστικές όπως η χολερυθρίνη, χοληστερόλη, ανόργανα άλατα και νερό (97,5%).
Η χολερυθρίνη παράγεται από τη διάσπαση της αιμοσφαιρίνης από γηρασμένα ερυθρά αιμοσφαίρια και αποβάλλεται μέσω της χολής. Αύξηση της ποσότητας της χολερυθρίνης στο αίμα πάνω από τα φυσιολογικά όρια δημιουργεί τον ίκτερο. Η χολή συμβάλλει στη διάσπαση των λιπών μέσα στο λεπτό έντερο. Τα χολικά άλατα βοηθούν στην πέψη των λιπών, γαλακτοποιώντας τα λίπη, ενεργοποιώντας την παγκρεατική λιπάση και προκαλώντας την απορρόφηση των λιπών.
Η χολή είναι απαραίτητη για την απορρόφηση των βιταμινών D και Ε.
Πέρα από την παραγωγή χολής, το ήπαρ έχει και άλλες λειτουργίες:
α) Στο έμβρυο σχηματίζει τα ερυθροκύτταρα και στους ενήλικες αποθηκεύει τη βιταμίνη Β12, που είναι απαραίτητη στην παραγωγή ερυθροκυττάρων καθώς και τις βιταμίνες A, D, B2, B3, B4 και Κ.
β) Κατασκευάζει ινωδογόνο, λευκωματίνες και φαρίνες.
γ) Εναποθηκεύει σίδηρο και χαλκό, απαραίτητα για την παραγωγή ερυθροκυττάρων.
δ) Παράγει ηπαρίνη και, με τη βοήθεια της βιταμίνης Κ, προθρομβίνη.
ε) Τα κύτταρα του Kupffer μέσα στο ήπαρ απο[GLi]τελούν ένα σημαντικό τμήμα του δικτυοενδοθηλικού συστήματος, όπου αποδομούνται τα ερυθροκύτταρα και πιθανώς συντίθενται αντισώματα.
στ) Αποτοξινώνει τον οργανισμό αδρανοποιώντας φάρμακα και άλλες τοξικές ουσίες που απορροφούνται από το στομάχι και το έντερο.
ζ) Εναποθηκεύει γλυκογόνο, μια πηγή υδατανθράκων, και ελέγχει το μεταβολισμό των υδατανθράκων. Όταν ο οργανισμός χρειάζεται γλυκόζη διασπά το γλυκογόνο σε γλυκόζη και προμηθεύει τον οργανισμό.
η) Σχηματίζει βιταμίνη Α από το καροτένιο.
θ) Διασπά αμινοξέα και παράγονται ουρία και ουρικό οξύ, που μεταφέρονται με το αίμα στους νεφρούς.
ι) Παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην αποθήκευση και μεταβολισμό των λιπών.
ια) Παράγει γλυκόζη από μη υδατανθρακικές ενώσεις, όπως από αμινοξέα.
Γενικά παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του μεταβολισμού, της θερμοκρασίας του σώματος και στη διατήρηση της ομοιόστασης του οργανισμού. Το ήπαρ έχει την ικανότητα της αναγέννησης κατεστραμμένων τμημάτων του με πολλαπλασιασμό των ηπατικών κυττάρων. Σε περίπτωση όμως χρόνιας βλάβης του από λοιμώξεις ή τοξικές ουσίες τα ηπατικά κύτταρα καταστρέφονται (κίρρωση του ήπατος).
