(ΒΟΤΑΝΙΚΗ)
Η μεταφορά της γύρης από τους ανθήρες των στημόνων στο στίγμα του ύπερου. Όταν οι ανθήρες ωριμάσουν, ανοίγουν και αφήνουν τη γύρη ελεύθερη, οπότε αυτή μπορεί να επικαθίσει στο στίγμα του ύπερου με τη βοήθεια κάποιου μέσου.
Η μεταφορά της γύρης γίνεται με τον άνεμο, οπότε τα φυτά ονομάζονται ανεμόφιλα, [GLi] με τη βοήθεια των ζώων (ζωόφιλα φυτά), καθώς επίσης και με το νερό (υδρόφιλα φυτά). Κυρίως όμως η επικονίαση γίνεται με τη βοήθεια των εντόμων που, πετώντας από άνθος σε άνθος για να πάρουν το νέκταρ, μεταφέρουν έτσι τη γύρη.
Η επικονίαση διακρίνεται σε αυτεπικονίαση, όταν γίνεται με γύρη του ίδιου άνθους ή άλλου άνθους του ίδιου φυτού, και σε ετεροεπικονίαση, όταν γίνεται με γύρη από άνθος άλλου φυτού του ίδιου είδους ή σπάνια συγγενικού είδους.
Η συνεχής αυτεπικονίαση οδηγεί βαθμιαία στον εκφυλισμό των ειδών. Έτσι, τα φυτά επιδιώκουν με διάφορους τρόπους την ετεροεπικονίαση ή διασταυρωτή επικονίαση, ώστε τα φυτά που θα προκύψουν από τη διασταύρωση να συνδυάζουν το γενετικό υλικό από διαφορετικά άτομα του ίδιου είδους. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ανανέωση του γενετικού υλικού και η γενετική ποικιλότητα, η οποία ευνοεί την καλύτερη επιβίωση των ατόμων σε δυσμενείς συνθήκες περιβάλλοντος και οδηγεί στην εξέλιξη των ειδών.
Τα ανεμόφιλα φυτά παράγουν πολύ μεγάλο αριθμό γυρεόκοκκων που είναι μικροί, ελαφροί και πολλές φορές είναι εφοδιασμένοι με φτερά ή αεροφόρους σάκους, ώστε να μεταφέρονται εύκολα από τον άνεμο.
Τα εντομόφιλα φυτά διαθέτουν μηχανισμούς προσέλκυσης των εντόμων, όπως χρώματα άνθους τα οποία «βλέπουν» καλύτερα τα έντομα, όπως το κίτρινο, το άσπρο, το ιώδες, οσμές, τροφή, όπως το νέκταρ ή ακόμη και μηχανισμούς παγίδευσης των εντόμων ή παραπλάνησής τους.
Σε ορισμένα είδη ορχιδέας π.χ. τα άνθη μοιάζουν με τα θηλυκά άτομα κάποιων εντόμων και έτσι [GLi] προσελκύουν τα αρσενικά, ώστε να επιτύχουν τη δική τους επικονίαση.
Ακόμη και η ανατομία πολλών ανθέων είναι προσαρμοσμένη στην ανατομία των εντόμων έτσι ώστε, όταν αυτά επισκεφθούν ένα άνθος για να πάρουν το νέκταρ, να μεταφέρουν υποχρεωτικά τη γύρη τους στους στήμονες του επόμενου άνθους που θα επισκεφθούν.
Σε ορισμένα άνθη είναι απαγορευτική η αυτεπικονίαση καθώς οι στήμονες ωριμάζουν σε διαφορετικό χρόνο από τον ύπερο ή υπάρχουν άλλοι φραγμοί επικοινωνίας στημόνων και ύπερου στο ίδιο άνθος. Έτσι ευνοείται η διασταύρωση. Κύριος επικονιαστής στα μεσογειακά οικοσυστήματα είναι η μέλισσα. Στα δάση του Αμαζονίου ένα μικρό πουλί, το κολιμπρί, είναι επικονιαστής πολλών ειδών.
Για να συμβεί η επικονίαση πρέπει τα άνθη να είναι αρρενοθήλεα και η ωρίμανση των ανθήρων και του ύπερου να γίνεται παράλληλα.
Η διασταυρωτή επικονίαση γίνεται κυρίως στα δίκλινα άνθη, δηλαδή στα άνθη που χωρίζονται σε άρρενα και θήλεα και κυρίως στα δίοικα φυτά.
Στα αρρενοθήλεα άνθη η διασταυρωτή επικονίαση γίνεται όταν δεν ωριμάζουν μαζί ο ύπερος και οι ανθήρες, οπότε η γύρη πρέπει να μεταφερθεί από άλλο άνθος.
Η μη ταυτόχρονη ωρίμανση των οργάνων αυτών του άνθους μπορεί να θεωρηθεί και ως μια προληπτική ενέργεια της φύσης, γιατί με την αυτεπικονίαση παρατηρείται βαθμιαίος εκφυλισμός των ειδών.
Αντίθετα, με τη διασταυρωτή επικονίαση παράγονται σπέρματα καλύτερα και αφθονότερα. Μετά την επικονίαση ακολουθεί η γονιμοποίηση του άνθους.
