(Βοτανική)
Το γένος Κίτρο περιλαμβάνει 8 έως 12 είδη αυτοφυή στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας (Μαλαισία, Ινδικό Αρχιπέλαγος, Κίνα, Βιετνάμ), από τα οποία προήλθαν πολυάριθμες παραλλαγές, [GLi] υβρίδια, μορφές και μεταλλάξεις, που καλλιεργούνται για τους εξαιρετικούς τους καρπούς.
Τα φυτά αυτά είναι μικρά αειθαλή δέντρα ή θάμνοι και καλλιεργούνται σε όλες τις θερμές, εύκρατες, τροπικές και υποτροπικές περιοχές της υδρογείου, όπως επίσης και στις παραμεσόγειες περιοχές, όπου αρχικά μεταφέρθηκαν από τους Έλληνες κατά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στην Ασία.
Τα χαρακτηριστικά των εσπεριδοειδών είναι τα εξής:
Έχουν κορμό λείο, σκληρό και συνήθως αγκαθωτό φύλλα δερματώδη, αρωματικά, με άφθονους λυσιγενείς ελαιογόνους αδένες ή αδενώδεις θύλακες με ειδικά αιθέρια έλαια για κάθε είδος ή ποικιλία άνθη άσπρα, με έντονο άρωμα, ακτινόμορφα με κάλυκα κυπελλοειδή από 5 ή 4 σέπαλα και στεφάνη με 5 παχιά και δερματώδη πέταλα.
Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι, ενωμένοι σε πολλές δέσμες (στήμονες πολύδεσμοι).
Η ωοθήκη είναι επιφυής, σφαιρική και περιβάλλεται από έναν πλήρη αδενοφόρο δίσκο, έχει 8-15 χώρους και 1-8 σπερμοβλάστες σε κάθε χώρο.
Ο καρπός είναι «ράγα» ωοειδής, σφαιρικός ή αχλαδόμορφος, μερικές φορές με μαστοειδή θηλή, με[GLi]χρώμα ωχροκίτρινο, κίτρινο, πορτοκαλί, ανάλογα με το είδος. Μέσα έχει 8-15 χώρους που ονομάζονται εσπερίδια, φέτες ή φελιά και 1-8 σπέρματα λευκά και σε μερικά είδη πράσινα με χλωροφύλλη.
Ο καρπός αποτελείται από το παχύ και πλούσιο σε αδένες εξωκάρπιο, τα μεμβρανώδη διαχωριστικά τοιχώματα και το σαρκώδη, χυμώδη ιστό που περιβάλλει τα σπέρματα. Κάθε σπέρμα μπορεί να έχει πολλά έμβρυα, ώστε κατά τη βλάστηση να δώσει περισσότερα φύτρα. Η συστηματική κατάταξη των καλλιεργούμενων ειδών, ποικιλιών και μορφών εσπεριδοειδών είναι πολύ δύσκολη, γιατί τα φυτά αυτά, επειδή καλλιεργούνται από τα πολύ παλιά χρόνια, έχουν πάθει αλλοίωση των αρχικών χαρακτήρων τους λόγω υβριδισμού, μεταλλάξεων κτλ. Σε μερικές ποικιλίες που καλλιεργούνται, παρατηρείται συνήθως και παρθενοκαρπία.
Τα σπουδαιότερα είδη και ποικιλίες των εσπεριδοειδών είναι τα εξής:
α) Κίτρο το νεράντζιο, γνωστό ως νεραντζιά,
β) Κίτρο το μηδικό, γνωστό ως κιτριά,
γ) Κίτρο το σινικό, γνωστό ως πορτοκαλιά,
δ) Κιτρέα η λεμονέα, γνωστή ως λεμονιά,
ε) Κιτρέα η τρυφερή, γνωστή ως μανταρινιά,
στ) Κιτρέα ή δεκουμάνα με γνωστές [GLi]ποικιλίες το γκρέιπ φρουτ και τη φράπα,
ζ) Κιτρέα η μπεργαμία, γνωστή ως περγαμόντο.
Τα εσπεριδοειδή ευδοκιμούν σε θερμές περιοχές, εκεί όπου η θερμοκρασία δεν πέφτει κάτω από το μηδέν, και σε βαθιά και γόνιμα εδάφη.
Τα στάσιμα νερά και η ξηρασία μειώνουν την αντοχή των φυτών εναντίον των διάφορων ασθενειών, ενώ οι άνεμοι προκαλούν άλλες ζημιές.
Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρους, μοσχεύματα, καταβολάδες και με εμβολιασμό.
Είναι προτιμότερο να σπέρνονται σπόροι από νεραντζιά και όταν τα φυτά γίνονται ενός χρόνου, περίπου, να εμβολιάζονται.
Από το φυτώριο τα δεντράκια φυτεύονται στην οριστική τους θέση, της λεμονιάς σε αποστάσεις 5-8 μ.,
της πορτοκαλιάς 5-6 μ.,
της μανταρινιάς 3-4 μ.
Φυτεύονται με ριζόχωμα από το Νοέμβριο μέχρι το Φεβρουάριο, αφού προηγουμένως λιπανθεί καλά το έδαφος.
Μετά τη φύτευση είναι απαραίτητες οι εξής καλλιεργητικές φροντίδες:
α) Κατεργασία – του εδάφους για να διευκολυνθεί ο αερισμός των ριζών και να καταστραφούν τα ζιζάνια.
β) Ποτίσματα – τα οποία είναι αναγκαία για την κανονική ανάπτυξη και καρποφορία των δέντρων, κυρίως κατά τη θερινή περίοδο που οι βροχές είναι ελάχιστες.
γ) Κλάδεμα: – που αποτελεί μια από τις δύσκολες καλλιεργητικές εργασίες, γιατί απαιτεί πείρα και τεχνικές γνώσεις. Με το κλάδεμα εξασφαλίζουμε στα δέντρα το κατάλληλο σχήμα που διευκολύνει την κανονική διανομή των χυμών. Επίσης έρχεται σε ισορροπία το ριζικό σύστημα με την κόμη και ρυθμίζεται η καρποφορία. Το καλύτερο σχήμα για τα εσπεριδοειδή είναι το σφαιρικό.
δ) Λίπανση: Τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται για τα εσπεριδοειδή είναι η κοπριά και τα χημικά λιπάσματα. Ο καλύτερος[GLi]τρόπος λίπανσης είναι να απλωθεί το λίπασμα σε όλη την επιφάνεια του οπωρώνα και να σκεπαστεί με όργωμα ή σκάλισμα. Η κοπριά απλώνεται και σκεπάζεται το φθινόπωρο ή νωρίς το χειμώνα. Η χημική λίπανση γίνεται από τον Ιανουάριο μέχρι και το Μάρτιο και συνδυάζεται και με άλλες καλλιεργητικές ενέργειες. Επειδή οι καρποί προσβάλλονται πολύ εύκολα από αρρώστιες (μούχλες), η συλλογή των καρπών καθώς και η συσκευασία τους παίζουν σπουδαίο ρόλο, γιατί και το πιο ελαφρό χτύπημα μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το σάπισμα του καρπού. Το μάζεμα γίνεται με καιρό ξερό και οι καρποί δεν πρέπει να μένουν στον ήλιο.
Τα εσπεριδοειδή προσβάλλονται πολύ εύκολα από χαμηλές θερμοκρασίες.
Η μανταρινιά είναι η πιο ανθεκτική στο κρύο, αφού αντέχει μέχρι τους -6°C.
Για την προστασία των δέντρων από τις παγωνιές χρησιμοποιούνται ανεμοφράκτες και δημιουργούνται νέφη με ειδικές συσκευές.
Αλλά και οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν επίσης ζημιές στα εσπεριδοειδή γιατί ζαρώνουν τα φύλλα και ρίχνουν τους καρπούς.
Από τις ασθένειες η κομμίωση είναι η σοβαρότερη, καθώς επίσης και η χλώρωση και η κορυφοξήρα.
Χαρακτηριστικό στην κομμίωση είναι η γόμα που ρέει από τον κορμό, τα κλαδιά και τους καρπούς.
Τα δέντρα γίνονται καχεκτικά και αργότερα ξεραίνονται, ενώ οι καρποί είναι μικροί, πολυάριθμοι και πέφτουν πριν ωριμάσουν.
Οι καρποί των εσπεριδοειδών, κυρίως τα πορτοκάλια και τα λεμόνια, είναι πολύτιμοι για τις βιταμίνες που περιέχουν (βιταμίνες A, B, C).
Έχουν πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες [GLi]και χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιία, μαγειρική, ποτοποιία, ζαχαροπλαστική κ.α.
Τα «χρυσά μήλα των εσπερίδων» που αναφέρονται στη μυθολογία δεν έχουν σχέση με τα γνωστά μας εσπεριδοειδή, τα οποία ήταν άγνωστα στους αρχαίους Έλληνες.
