(Γεωγραφία)
ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ
α) Θέση και σύνορα. Η Ευρώπη απλώνεται στο ανατολικό και βόρειο ημισφαίριο της Γης. Βορειότατο σημείο του ηπειρωτικού εδάφους της είναι το ακρωτήριο Νόρντκιν, νοτιότατο σημείο είναι το ισπανικό ακρωτήριο Ταρίφα, δυτικότερο το πορτογαλικό ακρωτήριο Ρόκα και ανατολικότερο τα όρη Ουράλια. Έχει σχήμα μεγάλου τριγώνου, με βάση τη μεγάλη οροσειρά των Ουραλίων και την προέκτασή τους ως την Κασπία θάλασσα και κορυφή την Ιβηρική χερσόνησο. Περιβάλλεται στις τρεις πλευρές της από θάλασσα. Στα Β απλώνεται ο Αρκτικός ωκεανός, στα Δ ο Ατλαντικός, με τις εσωτερικές θάλασσες Βόρεια και Βαλτική, [GLi]και στα Ν η Μεσόγειος θάλασσα, ο Ελλήσποντος, η Προποντίδα, ο Βόσπορος και ο Εύξεινος Πόντος. Τα σύνορα με την Ασία είναι συμβατικά και τα καθορίζουν η οροσειρά των Ουραλίων, το ποτάμι Ουράλης, οι δυτικές ακτές της Κασπίας και ο Καύκασος. Πολλοί γεωγράφοι αναφέρουν τις δύο ηπείρους ως μία με το όνομα «Ευρασία». Αυτό γεωφυσικά είναι σωστό. Ως προς τον πολιτισμό και την ιστορία όμως, η Ευρώπη αποτελεί χωριστό, με δικά της χαρακτηριστικά, χώρο.
β) Μορφολογία του εδάφους. Η Ευρώπη, ήπειρος μάλλον πεδινή, δεν παρουσιάζει μεγάλες πτυχώσεις στο έδαφός της. Κατά τα δύο τρίτα, περίπου, αποτελείται από πεδινές εκτάσεις, ενώ το ένα τρίτο είναι ορεινό. Το μέσο ευρωπαϊκό ύψος φτάνει περίπου τα 300 μ. Η Ελβετία έχει μέσο ύψος 1.300 μ., ενώ η Ολλανδία φτάνει μόλις τα 10 μ. Σύμφωνα με τη φυσική διαμόρφωση, η όλη ήπειρος διακρίνεται στην Κεντρική Ευρώπη, τη Ρωσική πεδιάδα, τη Σκανδιναβική χερσόνησο, τα Βρετανικά νησιά, την Ιβηρική χερσόνησο, την Ιταλική και τη Βαλκανική. Οι Άλπεις με τα παρακλάδια τους προς την Ισπανία, την Ιταλία, τη Βαλκανική και τα Καρπάθια αποτελούν τον ευρωπαϊκό ορεινό κορμό. Προς τα ΝΔ εκτείνονται τα Πυρηναία και οι ιβηρικές οροσειρές. Προς τα βόρεια η Σκανδιναβική οροσειρά. Στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, από τη Γαλλία ως τα Ουράλια, απλώνεται η Ευρωπαϊκή πεδιάδα. Προς τον Εύξεινο Πόντο απλώνεται η Μαύρη Γη της Ρωσίας και πάνω από τα Βαλκάνια η πεδιάδα του Δούναβη.
Η ψηλότερη κορυφή της Ευρώπης είναι το Λευκό Όρος (ύψος 4.810 μ.) στις Δυτικές Άλπεις, ενώ πολλές άλλες κορυφές του μεγάλου αυτού ορεινού όγκου των Άλπεων ξεπερνούν τα 4.000 μέτρα. Το χαμηλότερο σημείο της Ευρώπης φτάνει τα 28 μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας και βρίσκεται στις νότιες ακτές της Κασπίας θάλασσας.
γ) Ποταμοί και λίμνες. Οι περισσότεροι ποταμοί της Ευρώπης χύνονται στον Ατλαντικό ωκεανό, στις θάλασσές του και στον Εύξεινο Πόντο. Λιγότεροι σε ποσότητα νερού χύνονται στη Μεσόγειο. Αρκετά νερά δέχεται και η Κασπία θάλασσα από τη Ρωσική πεδιάδα. [GLi]Από άποψη διεύθυνσης τα ποτάμια χωρίζονται σε δύο ομάδες: σ’ αυτά που διευθύνονται στα Β και Δ και σ’ αυτά που διευθύνονται στα Ν και ΝΑ. Τις δύο αυτές ομάδες χωρίζει νοητή γραμμή σχεδόν ευθεία, που αρχίζει από το μέσο της οροσειράς των Ουραλίων, περνάει από τα Καρπάθια, τις Άλπεις και τα Πυρηναία και φτάνει ως το Γιβραλτάρ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των ποταμών που ρέουν προς τον Ατλαντικό είναι η χωνοειδής τους εκβολή, ενώ προ τη Μεσόγειο η εκβολή τους σχηματίζει πάντα δέλτα.
Ο μεγαλύτερος ποταμός της Ευρώπης είναι ο Βόλγας (3.530 χλμ.) που πηγάζει από το οροπέδιο Βαλντάι και εκβάλλει στην Κασπία θάλασσα. Ο δεύτερος μεγάλος ποταμός, ο Δούναβης (2.850 χλμ.), πηγάζει από το Μέλανα Δρυμό και εκβάλλει στη Μαύρη θάλασσα. Τρίτος σε μήκος είναι ο Δνείπερος (2.285 χλμ.) ο οποίος πηγάζει από το οροπέδιο Βαλντάι και εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο. Άλλοι μεγάλοι ποταμοί της Ευρώπης είναι ο Δον (1.960 χλμ.), που πηγάζει από τα νότια της Μόσχας και εκβάλλει στην Αζοφική θάλασσα, ο Πετσόρα (1.790 χλμ.), που πηγάζει από τα Ουράλια και εκβάλλει στον Αρκτικό ωκεανό, ο Δνείστερος (1.370 χλμ.), που πηγάζει από τα Καρπάθια και εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο, ο Ρήνος (1.320 χλμ.), που πηγάζει από τα όρη της Ελβετίας και εκβάλλει στη Βόρεια θάλασσα, ο Έλβας (1.136 χλμ.), που πηγάζει από τα όρη της Τσεχίας και εκβάλλει στη Βόρεια θάλασσα, ο Βιστούλας (1.070 χλμ.), που πηγάζει από τα Καρπάθια και εκβάλλει στη Βαλτική, ο Δυτικός Ντβίνα (1.020 χλμ.), που πηγάζει από το οροπέδιο Βαλντάι και εκβάλλει κοντά στην πόλη Ρίγα, ο Τάγος (1.007 χλμ.), ο μεγαλύτερος ποταμός της Ιβηρικής χερσονήσου, που εκβάλλει στον Ατλαντικό, ο Λουάρ (Λίγηρας, 1.006 χλμ.), που πηγάζει από το Κεντρικό οροπέδιο και εκβάλλει στον Ατλαντικό κ.ά.
Η Φιλανδία, η Βορειοδυτική Ρωσία και η Σουηδία χαρακτηρίζονται ως χώρες των λιμνών. Πλούσια σε ορεινές λίμνες είναι και η περιοχή των Άλπεων. Οι μεγαλύτερες λίμνες της Ευρώπης[GLi] είναι η Λαντόγκα (18.390 τ. χλμ.) στη Ρωσία, η Ονέγκα (9.700 τ. χλμ.) επίσης στη Ρωσία, η Βένερν (5.546 τ. χλμ.) στη Σουηδία, η Πέιπους (3.520 τ. χλμ.) στα σύνορα Ρωσίας – Εσθονίας κ.ά.
δ) Ακτές, θάλασσες και νησιά. Ολόκληρη η Ευρώπη μπορεί να θεωρηθεί ως μία τεράστια χερσόνησος. Τα 28% της επιφάνειάς της σχηματίζουν πάνω από 15 χερσονήσους και το 7% αποτελούν τα νησιά. Αυτή η διαμόρφωση της Ευρώπης φέρνει όλα σχεδόν τα τμήματα της ηπείρου σε άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα.
Οι μεγαλύτερες χερσόνησοι της Ευρώπης είναι η Σκανδιναβική, η Ιβηρική, η Βαλκανική, η Ιταλική κ.ά.
Τα μεγαλύτερα νησιά της Ευρώπης είναι η Ισλανδία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιρλανδία στον Ατλαντικό ωκεανό, η Σαρδηνία, η Σικελία, η Κορσική, η Κύπρος και η Κρήτη στη Μεσόγειο, το νησί Σγέλαντ στη Βαλτική θάλασσα κ.ά.
ε) Κλίμα. Στο μεγαλύτερο μέρος της η Ευρώπη έχει κλίμα εύκρατο. Και αυτό, γιατί η ήπειρος βρίσκεται μέσα στην εύκρατη ζώνη και μέσα στον κύκλο των επιδράσεων των ατλαντικών θαλάσσιων ανέμων και ρευμάτων. Ειδικότερα στα μεσογειακά παράλια επικρατεί χαρακτηρίζονται από το μεσογειακό τους κλίμα (ήπιοι χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια), τα ατλαντικά παράλια από το ωκεάνιο κλίμα (ήπιοι και υγροί χειμώνες), η Κεντρική Ευρώπη από το ηπειρωτικό (ζεστά καλοκαίρια και ψυχροί χειμώνες), οι βόρειες παγωμένες περιοχές από το πολικό κλίμα και η Ανατολική Ευρώπη από τους πολύ ψυχρούς και υγρούς χειμώνες.
στ) Βλάστηση και ζώα. Οι ζώνες βλάστησης είναι αντίστοιχες με τις κλιματολογικές. Η μεσογειακή ζώνη χαρακτηρίζεται από τη βλάστηση μακκί ή μακκία που περιλαμβάνει αειθαλή δέντρα και χαμηλούς θάμνους. Κυριαρχούν οι ελιές, τα πεύκα, οι βαλανιδιές, τα κυπαρίσσια, τα σχίνα, τα πρίνα και άλλα πολλά είδη θάμνων. [GLi]Στη ζώνη της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης κυριαρχούν τα φυλλοβόλα δάση (βελανιδιές, φτελιές, φηγοί, φλαμουριές, καστανιές κ.ά.). Βορειότερα συναντάμε τη ζώνη των δασών του βορρά, με τα απέραντα δάση της Σκανδιναβίας, της Φιλανδίας και της Βόρειας Ρωσίας, που αποτελούνται κυρίως από κωνοφόρα δέντρα. Στις αρκτικές περιοχές απλώνεται η ζώνη της τούνδρας που αποτελείται από βρύα, μύκητες και λειχήνες. Στα νότια της Ρωσίας και στην Ουκρανία απλώνεται η ζώνη των στεπών.
Η πανίδα της Ευρώπης παρουσιάζει και αυτή μεγάλη ποικιλία. Περιλαμβάνει μεγάλα θηλαστικά, όπως ελάφια, αρκούδες, λύκους, αγριόχοιρους, άλκες, αγριοκάτσικα, αλεπούδες κ.ά., καθώς και μικρότερα θηλαστικά, όπως σκίουρους, νυφίτσες, λαγούς, λέμιγκ κ.ά. Υπάρχουν επίσης πολλά είδη πουλιών, όπως αετοί, γεράκια, κουκουβάγιες, σπίνοι, παγόνια, σπουργίτια κ.ά. Στην Ευρώπη δε ζουν μεγάλα ερπετά.
Στα ποτάμια, τις λίμνες και τις θάλασσες της Ευρώπης υπάρχει μεγάλη ποικιλία ψαριών όπως σολομοί, οξύρρυγχοι, τόνοι, ρέγκες, σαρδέλες κ.ά.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ
Η οικονομία της Ευρώπης βασίζεται κυρίως στη βιομηχανία. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ρωσία κατέχουν, μαζί με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, τις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής. Ο σίδηρος, το ατσάλι, οι συνθετικές ύλες, τα χημικά προϊόντα, ο ηλεκτρονικός και τεχνολογικός εξοπλισμός, τα υψηλής τεχνολογίας όργανα, τα υφάσματα κ.ά. είναι ορισμένα από τα βασικά προϊόντα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Αναπτυγμένη είναι επίσης και η ναυπηγία, η βιομηχανία αυτοκινήτων και η βιομηχανία επεξεργασίας γεωργικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών προϊόντων.
Η γεωργία και η κτηνοτροφία είναι επίσης αναπτυγμένες. Οι μεσογειακές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Μάλτα) καλλιεργούν κυρίως ελαιόδεντρα, εσπεριδοειδή και αμπέλια, ενώ στην ανατολική Ευρώπη καλλιεργούν κυρίως σιτάρι, κριθάρι, βρόμη, πατάτες, φασόλια, τεύτλα κ.ά.
Στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη η εκτροφή των ζώων, η οποία γίνεται με υπερσύγχρονα μέσα, γεγονός που ευνοεί τη μεγάλη παραγωγή κρεάτων, γαλακτοκομικών προϊόντων και άλλων ζωικών προϊόντων.
Η αλιεία είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε όλες τις παραθαλάσσιες χώρες της Ευρώπης.
Η εκμετάλλευση των δασών αποτελεί ένα σημαντικό οικονομικό παράγοντα για τις χώρες της Κεντρικής και κυρίως της Βόρειας Ευρώπης (Σουηδία, Φιλανδία, Ρωσία κ.ά.). Η ξυλεία χρησιμοποιείται κυρίως στην παραγωγή χαρτιού, στην κατασκευή επίπλων, ως οικοδομικό υλικό κτλ.
Το υπέδαφος της Ευρώπης είναι πλούσιο κυρίως σε γαιάνθρακα. Τα μεγάλα ανθρακωρυχεία στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, την Ουκρανία, την Πολωνία κ.α. συνέβαλαν ουσιαστικά στη μεγάλη Βιομηχανική Επανάσταση και την περαιτέρω ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κρατών.
Σημαντικό οικονομικό παράγοντα αποτελούν και τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που βρίσκονται κυρίως στη Βόρεια θάλασσα.
Ο τουρισμός στην Ευρώπη είναι πολύ αναπτυγμένος. Λόγω της μακραίωνης ιστορίας της, των πολυάριθμων ιστορικών και σύγχρονων μνημείων της, της φυσικής ομορφιάς πολλών περιοχών της, αλλά και της εκσυγχρονισμένης τουριστικής υποδομής της, συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών από όλα τα μέρη του κόσμου.
Συγκοινωνία. Η Ευρώπη έχει πυκνότατο σιδηροδρομικό δίκτυο, υπερσύγχρονους αυτοκινητόδρομους [GLi]και πυκνό δίκτυο αεροπορικών γραμμών. Τα μέσα μεταφοράς στα ευρωπαϊκά κράτη είναι σε μεγάλο ποσοστό κρατικά (π.χ. αεροπορικές εταιρείες, σιδηρόδρομοι, αστικά και υπεραστικά μέσα μαζικής μεταφοράς κτλ.). Αρκετά ποτάμια της ηπείρου είναι πλωτά και σχηματίζουν πολυάριθμα κανάλια, τα οποία χρησιμοποιούνται εκτεταμένα για τις μεταφορές προϊόντων και επιβατών.
Η γεωγραφική θέση της Ευρώπης ευνοεί την ανάπτυξη της ναυτιλίας και τις θαλάσσιες μεταφορές. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Γαλλία, η Νορβηγία και η Ρωσία διαθέτουν από τους μεγαλύτερους στόλους στον κόσμο.
Τα λιμάνια της Ευρώπης με τη μεγαλύτερη εμπορική κίνηση είναι στη Βόρεια θάλασσα το Ρότερνταμ, το Αμβούργο, η Αμβέρσα, το Γκέτεμποργκ, το Λονδίνο (στη Μάγχη) κ.ά., στη Βαλτική το Γκντανσκ, το Κένιγκσμπεργκ, η Ρίγα, η Αγία Πετρούπολη κ.ά., στον Ατλαντικό, το Οπόρτο, η Λισαβόνα, το Μπιλμπάο κ.ά., στη Μεσόγειο θάλασσα η Μασσαλία, η Γένοβα, η Βενετία, ο Πειραιάς κ.ά.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ
α) Πολιτική διαίρεση. Η Ευρώπη περιλαμβάνει 43 ανεξάρτητα κράτη, ένα τμήμα του κράτους της Ρωσίας και ένα τμήμα του κράτους της Τουρκίας (Ευρωπαϊκή Τουρκία). (Βλ. και λ. Ευρώπη, Τα κράτη της ηπείρου.)
β) Ανθρωπογεωγραφία. Το 95% των κατοίκων της Ευρώπης ανήκει στη λευκή ή καυκάσια φυλή (ινδοευρωπαϊκή ομοφυλία). Διακρίνονται σε πέντε γενικούς φυλετικούς τύπους: Το βόρειο που περιλαμβάνει τους Σκανδιναβούς, τους Δανούς, τους Γάλλους, τους Γερμανούς, τους Βέλγους, τους Ολλανδούς και τους Βρετανούς. Το μεσογειακό που περιλαμβάνει τους Ίβηρες, τους Ιταλούς και τους Έλληνες. Το βαλτικό, που περιλαμβάνει τους Ρώσους, τους Λιθουανούς, τους Εσθονούς, τους Πολωνούς κτλ. Το δειναρικό που περιλαμβάνει τους Βαλκάνιους. Και τον άλπειο που περιλαμβάνει κυρίως τους κατοίκους της περιοχής των Άλπεων. Το 5% ανήκει στους μογγολικής καταγωγής Ευρωπαίους. Τέτοιοι είναι οι Ούγγροι, οι Φιλανδοί, οι Βούλγαροι, οι Τάταροι, οι Τούρκοι, οι Ινουίτ (Εσκιμώοι),[GLi] οι Σαμογέτες, οι Λάπωνες κ.ά. Σε ορισμένα κράτη της Ευρώπης (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία κ.α.) ζουν και μικρά ποσοστά μαύρων Αφρικανών, Αράβων, Ινδών και άλλων Ασιατών.
γ) Γλώσσα. Τις ευρωπαϊκές γλώσσες μπορούμε να τις κατατάξουμε σε δύο μεγάλες ομάδες: στην ινδοευρωπαϊκή και στην ουραλοαλταϊκή (ουγγρική, τουρκική, φοινικική). Η ινδοευρωπαϊκή υποδιαιρείται στις λατινικές (γαλλική, ιταλική, ισπανική, πορτογαλική, ρουμανική), στις γερμανικές (γερμανική, αγγλική, ολλανδική, δανέζικη, νορβηγική, σουηδική, ισλανδική), στις σλαβικές (ρωσική, ουκρανική, λευκορωσική, σλοβάκικη, σλοβενική, πολωνική, τσεχική, βουλγαρική, σερβοκροατική), την ελληνική, την αλβανική και ορισμένες κελτικές γλώσσες, όπως αυτές που μιλούν οι Ουαλοί, οι Ιρλανδοί, οι Βρετόνοι κ.ά. Υπάρχει επίσης και η βασκική γλώσσα.
δ) Θρησκεία. Η πλειοψηφία των Ευρωπαίων ασπάζεται τα διάφορα δόγματα της χριστιανικής θρησκείας. Πολυπληθέστεροι είναι οι ρωμαιοκαθολικοί, κυρίως στις χώρες Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Πολωνία, Σλοβενία κ.α. Οι ορθόδοξοι χριστιανοί ζουν κυρίως στην Ελλάδα, στη Ρωσία, στη Βουλγαρία, στην ΠΓΔΜ, στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, στη Ρουμανία κ.α. Οι προτεστάντες ζουν κυρίως στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στα κράτη της Σκανδιναβίας κ.ά. Υπάρχουν επίσης και οι αγγλικανοί, οι οποίοι ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Εκτός από τους χριστιανούς, στην Ευρώπη ζουν και αρκετοί μουσουλμάνοι, κυρίως στην Αλβανία, στην Τουρκία, στην Κροατία, στο Κοσσυφοπέδιο κ.α., και εβραίοι σε όλα τα κράτη, κυρίως στη Ρωσία.
ε) Κατανομή του πληθυσμού. Η Ευρώπη έχει τη μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού απ’ όλες τις ηπείρους. Η πολυανθρωπότερη περιοχή εκτείνεται σε μια ζώνη που ξεκινά από το Ηνωμένο Βασίλειο, συνεχίζει νοτιότερα στην Ολλανδία και το Βέλγιο, στη Γερμανία, την Τσεχία, την Πολωνία, το ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας κ.α. Η μετανάστευση και οι μετακινήσεις των πληθυσμών, παλαιότερα, γίνονταν σε μεγάλο βαθμό μέσα στα όρια της ηπείρου (από τις μεσογειακές και τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες προς τις χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης).
Στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη η πρωτεύουσα είναι συνήθως και η μεγαλύτερη πόλη. Είναι επίσης το οικονομικό, [GLi]ιστορικό και πολιτιστικό κέντρο της χώρας. Υπάρχουν όμως και άλλα μεγάλα αστικά κέντρα εκτός από τις πρωτεύουσες. Μεταξύ των γνωστότερων πόλεων της Ευρώπης περιλαμβάνονται το Λονδίνο, το Παρίσι, η Μόσχα, η Ρώμη, το Βερολίνο, η Κωνσταντινούπολη, η Βιέννη, η Πράγα, η Βουδαπέστη, η Μαδρίτη, η Αθήνα κ.ά.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ
Τα πρώτα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας στη Ευρώπη χρονολογούνται 25.000 χρόνια πριν. Οι αρχικοί κάτοικοι της ηπείρου ήταν κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες. Δείγματα τέχνης από την εποχή εκείνη έχουν βρεθεί σε πάνω από 200 σπήλαια, κυρίως στις περιοχές της Γαλλίας και της Ισπανίας.
Στη Νεολιθική εποχή οι άνθρωποι άρχισαν σιγά σιγά να ασχολούνται με την καλλιέργεια της γης, γεγονός που είχε ως συνέπεια τη μόνιμη εγκατάστασή τους σε έναν τόπο. Έτσι άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτοι οικισμοί στις περιοχές του Δούναβη και των Βαλκανίων. Οι νεολιθικοί οικισμοί που ανασκάφτηκαν[GLi] στις περιοχές Σέσκλο και Διμήνι της Θεσσαλίας (5000 π.Χ.) θεωρούνται από τους πιο οργανωμένους.
Γύρω στο 2200 π.Χ. άρχισαν να φτάνουν, αρχικά στα Βαλκάνια, οι πρώτοι Ινδοευρωπαίοι, φέρνοντας στην Ευρώπη το άλογο. Λίγο αργότερα κατεβαίνουν στον ελλαδικό χώρο και τα πρώτα ελληνικά φύλα (Ίωνες, Αιολείς, Αχαιοί και Δωριείς). Από τον 11ο αι. π.Χ. αρχίζει ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός (γεωμετρική περίοδος), ενώ από τον 8ο αι. π.Χ. (αρχαϊκή εποχή) σημειώθηκαν μεγάλες αλλαγές στον ελληνικό κόσμο και πραγματοποιήθηκε ένα «άνοιγμα», που οδήγησε τους Έλληνες να αναπτυχθούν σ’ όλους σχεδόν τους τομείς. Από τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν αυτή τη γρήγορη ανοδική πορεία ήταν ο Β’ ή Μεγάλος αποικισμός, οι εσωτερικές κοινωνικοπολιτικές μεταβολές, η πολιτιστική ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων-κρατών και η ξεχωριστή ανάπτυξη της Σπάρτης και της Αθήνας, πόλεων που διαδραμάτισαν πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση των ελληνικών πραγμάτων στους αιώνες που ακολούθησαν (5ος και 4ος αι. π.Χ.). Με την ίδρυση αποικιών σε όλες σχεδόν τις ακτές της Μεσογείου οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με άλλους λαούς και διέδωσαν τον πολιτισμό τους.
Παράλληλα, στη Β. Ιταλία, αναπτύχθηκε ο πολιτισμός Βιλανόβα (11ος-8ος αι. π.Χ.), καθώς επίσης και ο ετρουσκικός πολιτισμός. Τον 8ο αι. π.Χ. ιδρύθηκε η Ρώμη, ένας μικρός οικισμός αρχικά, που στους επόμενους αιώνες αναπτύχθηκε σημαντικά και άρχισε να επεκτείνεται και να επικρατεί, πρώτα στην Ιταλία.
Η Μακεδονία, στη Βόρεια Ελλάδα, τον 4ο αι. π.Χ. έφτασε στη μεγαλύτερή της ακμή, κάτω από τη βασιλεία αρχικά του Φιλίππου Β’ και στη συνέχεια του γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Μέγας Αλέξανδρος κατάφερε να καταλύσει την ισχυρή τότε περσική αυτοκρατορία και να κάνει γνωστό τον ελληνικό πολιτισμό ως τα βάθη της Ασίας. Μετά το θάνατό του όμως η αυτοκρατορία που είχε δημιουργήσει διασπάστηκε σε μικρά βασίλεια που σιγά σιγά παρήκμασαν.
Οι Ρωμαίοι στο μεταξύ, αφού κατέλαβαν την Ιταλική χερσόνησο, άρχισαν να εξαπλώνονται και στην υπόλοιπη Ευρώπη, καταλαμβάνοντας την Ελλάδα (2ος αι. π.Χ.) και σχεδόν όλες τις χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης. Κατέλαβαν επίσης τις περιοχές της Δυτικής Ασίας και της Βόρειας Αφρικής. Εκτός από τα αρνητικά μιας τέτοιας κατάκτησης, η δημιουργία δρόμων από τους Ρωμαίους και η ασφάλεια των ναυτικών ταξιδιών, μετά το ξεκαθάρισμά της Μεσογείου από τους πειρατές, [GLi]έκαναν δυνατή την ανάπτυξη του εμπορίου στα όρια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, δίνοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία στους λαούς οι οποίοι ζούσαν στα όρια της να έρθουν σε επαφή και να γνωρίσουν τους πολιτισμούς ο ένας του άλλου.
Τον 4ο αι. η πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, την πόλη που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Μεγάλος Κωνσταντίνος. Παράλληλα, με την έκδοση του διατάγματος του Μεδιολάνου (313), ο ίδιος αυτοκράτορας πήρε μια σειρά μέτρων υπέρ του χριστιανισμού, ανοίγοντας ουσιαστικά το δρόμο που οδήγησε τη νέα θρησκεία να γίνει επίσημη θρησκεία του κράτους.
Καθώς η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρισκόταν ήδη στην περίοδο της παρακμής της, η μεταφορά της πρωτεύουσας είχε ως συνέπεια την ανάπτυξη του ανατολικού τμήματός της, το οποίο στη συνέχεια, παρά τις αυξομειώσεις των συνόρων του, γνώρισε μεγάλη ακμή και δημιούργησε μια νέα αυτοκρατορία, συνέχεια της ρωμαϊκής, η οποία μετέπειτα ονομάστηκε Βυζαντινή. Η αυτοκρατορία αυτή κυριάρχησε για περίπου χίλια χρόνια. Ο εθνολογικός χαρακτήρας της παρουσίαζε μεγάλη ποικιλία, γιατί περιλάμβανε τμήματα τριών ηπείρων (της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής). Γρήγορα ξεχώρισαν οι ελληνικής καταγωγής ή γλώσσας κάτοικοι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συντελεστεί στη συνέχεια ένας βαθμιαίος εξελληνισμός του Βυζαντίου. Χαρακτηριστικό είναι η καθιέρωση της ελληνικής (τον 7ο αι.) ως επίσημης γλώσσας του κράτους αντί της λατινικής, που ήταν καθιερωμένη ως τότε στη διοίκηση.
Η οριστική διαίρεση του ρωμαϊκού κράτους σε Ανατολικό και Δυτικό έγινε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο (379-395), ο οποίος έδωσε το ανατολικό τμήμα στο γιο του Αρκάδιο και το δυτικό στο γιο του Ονώριο.
Στο δυτικό τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας οι μετακινήσεις των γερμανικών λαών, κυρίως, που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη από τον 4ο αι. έφεραν μεγάλες αναταραχές και ανακατατάξεις, εδαφικές και πληθυσμιακές: η Γαλατία κατακτήθηκε από τους Φράγκους, η Ιταλία για ένα διάστημα έγινε γοτθικό βασίλειο, στην Ισπανία εγκαταστάθηκαν οι Βησιγότθοι και οι Βάνδαλοι κατέλαβαν τη Βόρεια Αφρική. Από τον επόμενο αιώνα ξεκινά η ιστορική περίοδος της Ευρώπης που είναι γνωστή ως μεσαίωνας.
Από τις πιο ισχυρές γερμανικές φυλετικές ομάδες που επικράτησαν στη Δυτική Ευρώπη από τον 5ο ως τον 9ο αι., περίπου, ήταν οι Φράγκοι. Ο Κλόβις, ένας από τους σημαντικούς ηγεμόνες τους, αρχικά βασιλιάς των Σκαλίων Φράγκων, κατάφερε να νικήσει τους Ρωμαίους και να επεκταθεί στη Γαλατία, επιτυγχάνοντας αργότερα την ένωση όλων των Φράγκων. Ασπάστηκε το ρωμαιοκαθολικισμό, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τον εκχριστιανισμό και των υπόλοιπων Φράγκων.
Από τα μέσα του 8ου αι. βασιλιάς των Φράγκων ανακηρύχθηκε ο Κάρολος ο Μέγας. Με τις συνεχείς νίκες του έγινε ο ισχυρότερος βασιλιάς της Ευρώπης και κέρδισε την εύνοια του πάπα. Τα Χριστούγεννα του 800 στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη ο Κάρολος στέφτηκε από τον πάπα αυτοκράτορας όχι πλέον των Φράγκων αλλά της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Στο μεταξύ η παπική εκκλησία είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη και ασκούσε πολιτική επιρροή στους ηγεμόνες της Ιταλικής χερσονήσου, αλλά και στους ηγεμόνες της υπόλοιπης Ευρώπης, [GLi]μέσω των μοναστηριών και των εκκλησιών. Το 12ο αι. η θρησκευτική αυτή ενότητα της Δυτικής Ευρώπης οδήγησε στην οργάνωση στρατιωτικών εκστρατειών για την επανάκτηση των «Αγίων Τόπων» που βρίσκονταν στα χέρια των μωαμεθανών.
Οι πόλεμοι αυτοί που υποκινήθηκαν από την παπική Εκκλησία και στους οποίους πήραν μέρος όλα σχεδόν τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη ονομάστηκαν Σταυροφορίες. Μία από αυτές, η Δ’ Σταυροφορία, είχε ως αποτέλεσμα την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (1204).
Οι Σταυροφόροι μπήκαν στην Κωνσταντινούπολη και ίδρυσαν δικό τους λατινικό κράτος με επικεφαλής το Βαλδουίνο της Φλάνδρας. Το 1261 ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος κατόρθωσε να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη.
Το 13ο αι. εμφανίζονται στην περιοχή της Μικράς Ασίας οι Οθωμανοί Τούρκοι και αρχίζει η ραγδαία προέλασή τους στην Ευρώπη με την κατάκτηση εδαφών του Βυζαντίου. Παράλληλα οι Σέρβοι φτάνουν ως τη Θεσσαλία. Την περίοδο της βασιλείας του Μανουήλ Β (14ος-15ος αι.) οι Οθωμανοί πολιορκούν τη Θεσσαλονίκη. Το 1453 κατακτούν την Κωνσταντινούπολη και σιγά σιγά και τα υπόλοιπα εδάφη της αυτοκρατορίας.
Η ανάπτυξη της οικονομίας στη Δυτική Ευρώπη από το 12ο αι. οδήγησε στη δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την παράλληλη ανάπτυξη της ζωγραφικής, της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής. Λίγο αργότερα (13ος-14ος αι.) άρχισε ένας αγώνας για υπεροχή, μεταξύ της Εκκλησίας και των πολιτικών ηγεμόνων, καθώς αναπτυσσόταν σιγά σιγά και ο εθνικός πολιτισμός των ευρωπαϊκών λαών.
Από το 14ο αι. εμφανίζεται στη Δυτική Ευρώπη μία σημαντική πνευματική κίνηση που σηματοδοτεί το τέλος του μεσαίωνα και την έναρξη της αναγέννησης. Η ανάπτυξη σε όλους τους πνευματικούς τομείς δεν ανακόπτεται ούτε και με την εξάπλωση της πανούκλας, του «Μαύρου Θανάτου», που εμφανίστηκε την ίδια περίοδο και που οδήγησε στο θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες Ευρωπαίους.
Ενώ για το Βυζάντιο, στην Ανατολική Ευρώπη, το 15ο αι. ξεκινάει μια σκοτεινή περίοδος, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους, για τη Δυτική Ευρώπη ξεκινά η [GLi]περίοδος των μεγάλων ανακαλύψεων. Η σημαντικότερη από αυτές θεωρείται η ανακάλυψη της Αμερικής, το 1492, από το Χριστόφορο Κολόμβο, που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη των Ισπανών βασιλιάδων.
Τον επόμενο αιώνα οι προσωπικές θρησκευτικές αναζητήσεις ενός ανθρώπου θα φέρουν πραγματική επανάσταση, θα διασπάσουν όχι μόνο τη θρησκευτική ενότητα της Δυτικής Ευρώπης, αλλά θα επηρεάσουν και την ισορροπία δυνάμεων παπικής Εκκλησίας και πολιτικής εξουσίας σε όλα σχεδόν τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Γερμανός κληρικός και θεολόγος Μαρτίνος Λούθηρος, ο δημιουργός της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης. Ο Λούθηρος εκδήλωσε επίσημα την αντίθεσή του με την παπική Εκκλησία το 1517, όταν θυροκόλλησε στο ναό του φρουρίου της Βιτεμβέργης τις περίφημες 95 θέσεις του. Η Μεταρρύθμιση εξαπλώθηκε σε πολλές περιοχές της Ευρώπης και κυρίως στη Γερμανία. Εκτός από το Λούθηρο, παράλληλα άρχισαν να εμφανίζονται και άλλοι αμφισβητίες της ορθότητας του ρωμαιοκαθολικισμού όπως ο Ούλριχ Ζβίγγλιος και ο Ιωάννης Καλβίνος. Την ίδια εποχή στην[GLi] Αγγλία ιδρύεται η Αγγλικανική Εκκλησία, κυρίως ως μία προσπάθεια απεξάρτησης από την παπική επιρροή.
Η αντίθεση μεταξύ των ρωμαιοκαθολικών και των προτεσταντών, όπως ονομάστηκαν οι οπαδοί του Λούθηρου, δεν περιορίστηκε μόνο στον πνευματικό τομέα. Για περίπου έναν αιώνα η αντιπαράθεση αυτή, υποκινούμενη ουσιαστικά από βαθύτερα πολιτικά κίνητρα, προκάλεσε αιματηρούς πολέμους μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών (τριακονταετής πόλεμος), εμφύλιους πολέμους αλλά και αιματηρές σφαγές (Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου).
Ο 17ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την απολυταρχία. Σιγά σιγά η δύναμη των μικρών ηγεμόνων ή φεουδαρχών περιορίστηκε και η εξουσία πέρασε ολοκληρωτικά στα χέρια των βασιλέων. Από αυτόν τον αιώνα αλλά και τον επόμενο αρχίζουν να ξεχωρίζουν και οι μεγάλες δυνάμεις που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία της σύγχρονης Ευρώπης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η Γαλλία, η Ρωσία, η Αγγλία και η Αυστρία.
Μετά την ανακάλυψη των νέων χωρών και τις εξερευνήσεις που ακολούθησαν οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες, κινούμενες από την επιθυμία να εκμεταλλευτούν τις πλούσιες και ως τότε ανεξερεύνητες περιοχές της Αφρικής, της Αμερικής και της Ασίας, οδηγήθηκαν στην αποικιοκρατία που ξεκίνησε ουσιαστικά από το 17ο αιώνα. Ισπανία, Ολλανδία, Αγγλία και Γαλλία παίζουν πρωτεύοντα ρόλο σε όλη αυτήν την κίνηση.
Και ενώ από τη μια η Ευρώπη ξαναποκτά μια πολιτική ισορροπία επιρροών, η Οθωμανική αυτοκρατορία, που έχει ακόμη υπό την κυριαρχία της τις περισσότερες βαλκανικές χώρες, παρουσιάζει όλα τα σημάδια μιας γρήγορης παρακμής.
Το 18ο αιώνα ο Διαφωτισμός, μια σημαντική πνευματική κίνηση που ξεκίνησε από τη δυτική Ευρώπη και η οποία είχε στόχο την απαλλαγή του ανθρώπου από τις προλήψεις, το δογματισμό και την τυφλή πίστη σε κάθε αυθεντία, καθώς και ο επιτυχημένος αγώνας των Αμερικανών για ανεξαρτησία από την αγγλική κυριαρχία, οδήγησαν στη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση (1789).
Η Ευρώπη έπειτα από τη γαλλική επανάσταση με τη διάδοση των νέων φιλελεύθερων ιδεών και το συνασπισμό που πέτυχαν οι ηγεμόνες για να ανακόψουν το ρεύμα της λαϊκής κυριαρχίας, οδήγησε στην αναγνώριση της Γαλλικής Δημοκρατίας και έπειτα στους [GLi]ναπολεόντειους χρόνους, στη δημιουργία της Γαλλικής Αυτοκρατορίας. Από την άλλη, χάρη στις γαλλικές κατακτήσεις, οι νέες ιδέες διείσδυσαν σ’ όλη την Ευρώπη. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα, το συνέδριο της Βιέννης (1815) προσπάθησε, με την ισχύ της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας και με την παρότρυνση του καγκελάριου Μέτερνιχ, να δώσει και πάλι ζωή και δύναμη στο καθεστώς της παλιάς απολυταρχικής Ευρώπης. Το έδαφος όμως δεν ήταν πια τόσο πρόσφορο για τέτοιους είδους αναχρονιστικές αναβιώσεις, μια που την εποχή εκείνη διάφορες ευρωπαϊκές εθνότητες διεκδικούν το δικαίωμα να αποτελέσουν κράτη χωριστά. Οι βαλκανικές χώρες (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία), το Βέλγιο, η Ιταλία, η Γερμανία, αποκτούν το 19ο αιώνα την εθνική τους ενότητα και την ανεξαρτησία τους.
Οι φιλελεύθερες τάσεις εμφανίζονται και σ’ άλλα κέντρα, ιδιαίτερα στη Βρετανία, και ενισχύονται από τη ταχεία ανάπτυξη της βιομηχανίας. Συνέπειά τους ήταν η δημιουργία –κάτω από τις νέες συνθήκες εργασίας, παραγωγής και κατανομής των αγαθών– εργατικού κινήματος, με ουσιαστικές κοινωνικές επιπτώσεις και πολιτικές διαφοροποιήσεις.
Στο τέλος του 19ου αι. και στις αρχές του 20ού αι. είχαν διαμορφωθεί δύο συμμαχίες μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Από τη μια η συμμαχία μεταξύ της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας (που στη συνέχεια αποχώρησε), και από την άλλη η Αντάντ μεταξύ της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Οι πολιτικές και κυρίως οι οικονομικές διαφορές τους, καθώς και οι εδαφικές τους διεκδικήσεις στις περιοχές που ήταν ακόμη τμήματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οδήγησαν τις δύο συμμαχίες στον α’ παγκόσμιο πόλεμο (1914-1918), ο οποίος στην ουσία ήταν ένας ευρωπαϊκός πόλεμος.
Το 1917 η επανάσταση των μπολσεβίκων στη Ρωσία και η ανατροπή του τσάρου Νικόλαου Β’, που κυβερνούσε ακόμη ως απόλυτος μονάρχης, επηρέασε και ενίσχυσε το εργατικό κίνημα σ’ όλο τον κόσμο και συστηματοποίησε τις επιδιώξεις του.
Η υπογραφή διεθνών συνθηκών το 1919-1920 στάθηκε μια καλοπροαίρετη προσπάθεια, έπειτα από την οδυνηρή εμπειρία του α’ παγκόσμιου πολέμου, για την εφαρμογή των αρχών της αυτοδιάθεσης των λαών. Η Γερμανία όμως υπό την ηγεσία του Αδ. Χίτλερ, καταργώντας τη συνθήκη των Βερσαλλιών, προκάλεσε, έπειτα από μια σειρά βίαιων προσαρτήσεων ευρωπαϊκών χωρών στα εδάφη της, το β΄ παγκόσμιο πόλεμο (1939-1945). Ο πόλεμος αυτός αποδεικνύεται ακόμη πιο καταστροφικός από τον α’ παγκόσμιο και οδηγεί, μετά το τέλος του, στη διχοτόμηση της Γερμανίας σε Ανατολική και Δυτική.
Κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο δημιουργούνται οι στρατιωτικοί συνασπισμοί του ΝΑΤΟ (όπου [GLi]ανήκουν οι χώρες υπό την επιρροή των ΗΠΑ) και του Συμφώνου της Βαρσοβίας (όπου ανήκουν οι χώρες της σοβιετικής επιρροής). Την ίδια επίσης περίοδο δημιουργείται η ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Ένωση), πρόδρομος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το 1985 με την άνοδο του Μ. Γκορμπατσόφ στην ηγεσία της ΕΣΣΔ και την εφαρμογή της «περεστρόικα», οι εξελίξεις στην Ευρώπη ήταν ραγδαίες: οι Βαλτικές χώρες (Λιθουανία, Εσθονία, Λετονία) ανεξαρτητοποιούνται από τη Σοβιετική Ένωση. Τις ακολουθούν η Ουκρανία, η Μολδαβία, το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία, η Γεωργία, το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν, η Κιργισία. Οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας η μία μετά την άλλη αποκτούν δημοκρατικά καθεστώτα. Το 1990 ενοποιούνται οι δύο Γερμανίες.
Το 1991 οι αποσχιστικές τάσεις των γιουγκοσλαβικών ομόσπονδων δημοκρατιών οδήγησαν σε εμφύλιο πόλεμο, με κατάληξη την ανεξαρτητοποίηση της Σλοβενίας, της Κροατίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και της ΠΓΔΜ. Το 1993 η Τσεχοσλοβακία διασπάται ειρηνικά σε δύο κράτη, την Τσεχία και τη Σλοβακία. Το 1999, σε μια πρωτοφανή επίδειξη δύναμης, το ΝΑΤΟ επεμβαίνει με σφοδρές αεροπορικές επιθέσεις στη Γιουγκοσλαβία με πρόσχημα την προστασία της μειονότητας των Κοσοβάρων του Κοσόβου.
Οι προσπάθειες για την ενοποίηση της Ευρώπης:
α) Μια σύντομη ιστορική αναδρομή: Το όνομα «Ευρώπη» εμφανίζεται για πρώτη φορά στο έργο «Θεογονία» του Ησίοδου. Ο Ηρόδοτος τη θεωρεί χερσόνησο της Ασίας. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία ένωσε ολόκληρη την Κεντρική, Νότια και Δυτική ήπειρο, αλλά δεν ονομάστηκε ποτέ Ευρώπη. Ο παπισμός, με το πρόσχημα των Σταυροφοριών, κατόρθωσε να ενώσει επιφανειακά την Ευρώπη. Ύστερα βγήκε στην επιφάνεια και πάλι ο ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών.
Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, ο βασιλιάς της Βοημίας Γεώργιος Ποντιέμπραντι, σκέφτεται την οργάνωση μιας νέας Ευρώπης, μιας ενωμένης θρησκευτικά υπερδύναμης για να υπερασπίσει το χώρο αυτό από τους Τούρκους. Ο πάπας Πίος Β΄ υιοθετεί τις σκέψεις αυτές.
Σύμφωνα με το σχέδιο, την Ευρώπη θα την αποτελούσαν 15 κράτη, βασιλείες ή δημοκρατίες, που θα ρύθμιζαν τις[GLi] διαφορές τους με τη διαιτησία ενός οργανισμού στον οποίο το κάθε κράτος θα είχε τους αντιπροσώπους του. Το συμβούλιο αυτό θα είχε την έδρα του, εκ περιτροπής, στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και θα ήταν ταυτόχρονα κάτι σαν «Κοινωνία των Εθνών» και σαν δικαστήριο, το οποίο θα απαγόρευε τους πολέμους στο εσωτερικό της κοινότητας. Όσο για τον ανώτατο άρχοντα, θα εκλεγόταν από τους αντιπροσώπους για ορισμένο χρόνο, αλλά δε θα μπορούσε ποτέ να ξανα εκλεγεί, πράγμα που θα μείωνε τον κίνδυνο της υπεροχής μιας δυναστείας. Ήταν ένα καταπληκτικό σχέδιο για την εποχή εκείνη των ανταγωνισμών, το οποίο όμως τελικά έμεινε ανεφάρμοστο.
Ο Ουίλιαμ Πεν (ίδρυσε την Πενσιλβανία στη Βόρεια Αμερική) οραματιζόταν επίσης τη δημιουργία ενός οργανισμού που θα έδενε με μόνιμο συμβόλαιο τους κυριότερους μονάρχες της Ευρώπης. Πρόκειται για μια πραγματική Ευρωπαϊκή Κοινότητα των Εθνών. Τα έθνη αυτά θα έστελναν αντιπροσώπους στη γενική συνέλευση ανάλογα με τον πληθυσμό τους. Αυτή θα διέθετε και στρατιωτικές δυνάμεις (όπως ακριβώς σήμερα ο ΟΗΕ). Οι σκέψεις αυτές ξεσήκωσαν τα ρομαντικά πνεύματα της εποχής. Ο φιλόσοφος Λάιμπνιτς, μαζί με το θεολόγο Μποσιέ, κατέστρωσαν σχέδιο ίδρυσης μιας Ενωμένης Χριστιανικής Ευρώπης. Ο αβάς ντε Σεν Πιέρ έγραψε την περίφημη μελέτη του «Περί συνεχούς ευρωπαϊκής ειρήνης» που δημοσιεύτηκε το 1713 (ίδρυση ευρωπαϊκής βουλής, στρατιωτική δύναμη). Ο Ζαν Ζακ Ρουσό μιλά όχι για ένωση ηγεμόνων, αλλά για μια Πανευρωπαϊκή Δημοκρατία. Ο Άγγλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Μπένθαμ κατάλαβε ότι η ένωση της Ευρώπης πρέπει να έχει ως βάση τα οικονομικά της συμφέροντα (θεωρείται προάγγελος της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Το 1795 δημοσιεύτηκε μια πραγματεία του Καντ με τον τίτλο «Σχέδιο διαρκούς ειρήνης», όπου διατυπώνεται η θεωρία για μια ευρωπαϊκή κοινότητα βασισμένη πάνω στις αρχές του δικαίου. Η Γαλλική Επανάσταση θεωρείται ως ένα βαθμό επηρεασμένη από τις θεωρίες της ευρωπαϊκής ενότητας. Την ιδέα εκμεταλλεύτηκε ο Ναπολέοντας, που ζήτησε από τον πάπα να τον στέψει αυτοκράτορα με το πρόσχημα ότι στο πρόσωπό του ενσαρκωνόταν η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας, αφού η Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν υπήρχε πια, η Ρωσία ήταν δύναμη εξωευρωπαϊκή και η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους είχε διαλυθεί.
Η ιδέα της ενότητας εισέρχεται και στον τομέα [GLi]της τέχνης και του πνεύματος (Λαμαρτίνος, Λαμενέ, Ουγκό κ.ά.). Ο Γερμανός Καρλ Μαρξ διακηρύττει ότι μόνο η Κομουνιστική Διεθνής είναι ικανή να ιδρύσει μια ενωμένη Ευρώπη. Ο α΄ παγκόσμιος πόλεμος ήταν καταλυτικός παράγοντας από τη μια μεριά, αλλά από την άλλη έγινε η αφετηρία μιας νέας εποχής.
β) Οι σύγχρονες προσπάθειες: Ο Αδόλφος Χίτλερ, ο άνθρωπος που αιματοκύλησε την Ευρώπη το 1939-1945, ήθελε «δια πυρός και σιδήρου» να ενώσει την Ευρώπη με βάση το δικό του πολιτικό σύστημα και την επικράτηση της «άριας φυλής». Κατά τη διάρκεια του β΄ παγκόσμιου πολέμου, οι εξόριστες στο Λονδίνο κυβερνήσεις του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας, συνέλαβαν το σχέδιο εγκαθίδρυσης μιας οικονομικής ένωσης που ονομάστηκε «Μπενελούξ» από τις πρώτες συλλαβές των ονομάτων των τριών χωρών. Έγιναν και άλλες προσπάθειες για να επιτευχθεί η ευρωπαϊκή ενότητα. Είναι γνωστός ο ρόλος που έπαιξαν ο Ρομπέρ Σουμάν ως εμπνευστής του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα και ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν Μονέ. Το 1948 έγινε η προσπάθεια συνένωσης σε έναν οργανισμό των ευρωπαϊκών κρατών που ευεργετήθηκαν από το αμερικανικό σχέδιο Μάρσαλ για την οικονομική ανόρθωση της Ευρώπης με το όνομα Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (ΟΕΟΣ).
Στις 18 Απριλίου 1951 υπογράφηκε στο Παρίσι από τα έξι ιδρυτικά κράτη-μέλη (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο) η συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η ΕΚΑΧ διέθετε ως όργανά της την Ανώτατη Αρχή, ένα Συμβούλιο Υπουργών, ένα Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και μια Κοινοβουλευτική Συνέλευση (Κοινή Συνέλευση), οποία αποτελούσε και τον πρόδρομο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στις 25 Μαρτίου 1957 τα έξι ευρωπαϊκά κράτη υπέγραψαν τις Συνθήκες της Ρώμης, με τις οποίες ιδρύθηκαν η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). Το 1961 στη διάσκεψη κορυφής των αρχηγών των κρατών-μελών αποφασίζεται η ίδρυση μια πολιτικής Ένωσης ανάμεσα στους «έξι». Το ίδιο έτος υπογράφεται η συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της ΕΟΚ και της Ελλάδας (η συμφωνία «πάγωσε» λόγω του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, το 1967). Επίσης υποβάλλουν αιτήσεις προσχώρησής τους στην ΕΟΚ η Ιρλανδία, η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Το 1962 υποβάλλουν αιτήσεις προσχώρησης η Ισπανία και η Πορτογαλία. Το 1973 προσχωρούν στην ΕΟΚ η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία. Το 1975 η Ελλάδα υποβάλλει αίτηση προσχώρησης στην Κοινότητα. Το 1979 γίνονται οι πρώτες ευρωπαϊκές εκλογές στα εννέα κράτη-μέλη. Το 1980 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο [GLi]εγκρίνει τη Συνθήκη προσχώρησης της Ελλάδας και το 1981 η Ελλάδα γίνεται το δέκατο μέλος της Κοινότητας, με 24 ευρωβουλευτές.
Το 1985 κυκλοφορούν τα πρώτα ευρωπαϊκά διαβατήρια στα κράτη-μέλη της Κοινότητας. Το 1986 τα κράτη-μέλη γίνονται δώδεκα με τις προσχωρήσεις της Ισπανίας και της Πορτογαλίας
Το 1987 υποβάλλει αίτηση ένταξης στην Κοινότητα η Τουρκία. Το 1990 υπογράφονται οι συμφωνίες Schengen ανάμεσα στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο για την πλήρη κατάργηση των ελέγχων στα μεταξύ τους σύνορα.
Το 1990 υποβάλλουν αιτήσεις ένταξης η Κύπρος και η Μάλτα.
Το 1991 υποβάλλουν αιτήσεις προσχώρησης η Σουηδία και η Νορβηγία.
Το 1992 υπογράφεται η Συνθήκη του Μάαστριχτ, στην οποία προβλέπεται η δημιουργία της Πολιτικής και της Οικονομικής-Νομισματικής Ένωσης, και με την οποία ενισχύονται σημαντικά οι εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο νομοθετικό τομέα, στον τομέα του πολιτικού ελέγχου και του προϋπολογισμού. Οι Δανοί, με δημοψήφισμα, απορρίπτουν τη συνθήκη του Μάαστριχτ (σε δεύτερο δημοψήφισμα, το 1993, την εγκρίνουν). Το ίδιο έτος (1992) η Φιλανδία υποβάλλει αίτηση προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το 1994 υποβάλλουν αιτήσεις προσχώρησης η Πολωνία και η Ουγγαρία.
Το 1995 τα μέλη της Ένωσης γίνονται δεκαπέντε μετά την προσχώρηση της Αυστρίας, της Φιλανδίας και της Σουηδίας. Το ίδιο έτος υποβάλλουν αιτήσεις προσχώρησης η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία. Την επόμενη χρονιά υποβάλλουν αιτήσεις η Τσεχία και η Σλοβενία.
Το 1997 υπογράφεται η συνθήκη του Άμστερνταμ, όπου αναθεωρήθηκε ουσιαστικά η συνθήκη του Μάαστριχ, ειδικότερα οι μηχανισμοί και τα όργανα της κοινότητας.
Το 2001 το ευρωπαϊκό συμβούλιο ορίζει για πρώτη φορά ότι η Κύπρος, η Τσεχία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, [GLi]η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Σλοβενία μπορούν μέσα στο 2002 να ολοκληρώσουν τις διαπραγματεύσεις για την ένταξή τους στην Ένωση.
Από την 1η Ιανουαρίου του 2002 το ευρώ (ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα) αντικαθιστά τα εθνικά νομίσματα δώδεκα κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τον Απρίλιο του 2003 υπογράφεται η συμφωνία ένταξης στην ΕΕ των χωρών: Εσθονία, Λετονία, Κύπρος, Λιθουανία, Μάλτα, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία και Τσεχία και αρχίζει να ισχύει από την 1η Μαΐου 2004.
Τον Οκτώβριο του 2004 υπογράφεται από τους αρχηγούς των κρατών μελών η Συνταγματική Συνθήκη (ευρωπαϊκό σύνταγμα).
