(Αλφαβητάριο)
Το έκτο γράμμα του ελληνικού αλφάβητου. Ζ = υποδηλώνει την έκτη ραψωδία της Ιλιάδας και ζ την έκτη ραψωδία της Οδύσσειας. . . .
Στο λατινικό αλφάβητο είναι το τελευταίο γράμμα και προστέθηκε αργότερα, για τη γραφή ελληνικών λέξεων που άρχιζαν από ζ, π.χ. ZONA, ZACYNTHOS.
Από τη[GLi]λατινική πέρασε και σ’ όλα τα ρομανικά και τευτονικά αλφάβητα ως τελευταίο γράμμα.
Το σημιτικό του όνομα ήταν ζάγιν.
Οι αρχαίοι θεωρούσαν το ζ ως γράμμα διπλό που προερχόταν από τα συμπλέγματα γ + j, δ + j, σ + δ, π.χ. αρπάγ-jω – αρπάζω, ελπίδ-jω – ελπίζω, Αθήνας-δε – Aθήναζε, Δjευς – Ζευς.
Στις διάφορες διαλέκτους το ζ είχε διαφορετική προσφορά. Στην αττική διάλεκτο του 4ου αι. π.Χ. το ζ απόκτησε προφορά όμοια περίπου με τη σημερινή.
Στη νέα ελληνική το σ είναι φθόγγος συριστικός και γι’ αυτό:
α) όταν ακολουθεί άλλο ηχηρό σύμφωνο, εκτός του λ, συνήθως προφέρεται ως ηχηρό ζ : ασβέστης, σγουρός.
β) Σε μερικές λέξεις το ζ μπροστά από ηχηρά σύμφωνα γράφεται: καραγκιοζλίκια.
γ) το σ προφέρεται ζ όταν είναι τελικό και η δεύτερη λέξη αρχίζει από ζ.
δ) Το ν της πρόθεσης συν μπροστά από ζ (και στην αρχαία) αποβάλλεται: συζήτηση.
ε) Όσα ρήματα σχηματίζονται στη νεοελληνική από ρήματα της αρχαίας που έχουν στον ενεστώτα δύο σσ, αντικαθιστούν τα δύο σ με το ζ : αλλάζω – αλλάσσω.
στ) Καμιά ελληνική λέξη δεν τελειώνει σε ζ.
ζ) Το ζ αντικαθιστά συχνά το αρχαίο δι-: ζαβολιά – διαβολή.
Βραχυγραφίες του ζ : Ως αριθμητικό [GLi]σημείο με οξεία πάνω δεξιά (ζ΄) σήμαινε εφτά, έβδομος, εφτά φορές, με οξεία κάτω αριστερά (‚ζ) σήμαινε επτά χιλιάδες, επτακισχιλιοστός, επτά χιλιάδες φορές.
Στη ναυτική γλώσσα σημαίνει το Ζέφυρο.
