(ΘΡΗΣΚΕΙΑ)
Γεννήθηκε το 1714 και απεβίωσε το 1779.
Γεννήθηκε στο χωριό Μεγάλο Δέντρο της Τριχωνίδας.
Το βαφτιστικό του όνομα ήταν Κώνστας.
Τα πρώτα του γράμματα τα[GLi]έμαθε στη Σιγδίτσα της Παρνασσίδας κοντά σε φημισμένους δασκάλους. Στα νεανικά του χρόνια διορίστηκε δάσκαλος στη Λομποτίνα της Ναυπακτίας. Αργότερα πήγε στο Άγιο Όρος και φοίτησε στην Αθωνιάδα σχολή, που τότε είχε μεγάλη φήμη.
Όταν τελείωσε τις σπουδές του εκεί, έγινε μοναχός και μετά ιερέας. Βλέποντας το λαό να υποφέρει από την αμάθεια και να χάνει την πίστη του, αποφάσισε να τον βοηθήσει περιοδεύοντας και κηρύσσοντας το Ευαγγέλιο.
Το 1760 πήγε στην Κωνσταντινούπολη και πήρε άδεια από τον πατριάρχη για τα ιεραποστολικά του σχέδια. Από τότε, για 20 ολόκληρα χρόνια περιηγήθηκε ολόκληρο σχεδόν το χώρο της ελληνικής υπαίθρου διδάσκοντας και δίνοντας θάρρος στους ταλαιπωρημένους Έλληνες. Την πρώτη του περιοδεία άρχισε από την Αιτωλία. Γυρνούσε από χωριό σε χωριό και από πόλη σε πόλη κηρύσσοντας. Με ανανεωμένη την άδεια από τον πατριάρχη Σωφρόνιο αρχίζει τη δεύτερη περιοδεία του στα Δωδεκάνησα.
Το 1775 τον βρίσκουμε να διδάσκει στα μοναστήρια και τις σκήτες του Αγίου Όρους, στη Χαλκιδική, Θεσσαλονίκη, Δυτική Μακεδονία, Ήπειρο, Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και Κέρκυρα. Η δραστηριότητά του απλώθηκε και σε όλη τη Βόρεια Ήπειρο, από την Αυλώνα ως το Πόγραδετς.
Τα λόγια του είχαν μεγάλη απήχηση στο λαό.
Η γλώσσα του ήταν απλή δημοτική, όπως τη μιλούσε ο λαός.
Το ύφος του πολύ απλό, πλουτισμένο όμως με ζωηρές διηγήσεις και παρομοιώσεις. Ο Κοσμάς δεν αισθάνθηκε ποτέ την ανάγκη να καταγράψει τους λόγους του. Αυτούς τους διέσωσαν οι μαθητές του. Τον κύκλο των θεμάτων του αντλούσε από τη θρησκευτική παράδοση, τις κοινωνικές συνθήκες, την καθημερινότητα και τη σκληρή ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου. Προσπάθησε και πέτυχε σε μεγάλο βαθμό να περιορίσει τους εξισλαμισμούς και να πείσει τους βλαχόφωνους και αλβανόφωνους πληθυσμούς της Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου να μιλούν μόνο ελληνικά.
Ίδρυσε 210 σχολεία (από τα οποία[GLi]τα 200 δίδασκαν τη δημοτική γλώσσα και τα 10 την αρχαία ελληνική), όπως αναφέρει σε επιστολή γραμμένη λίγο πριν από το θάνατό του, και παρακινούσε τους πάντες να μορφώνονται. Πάρα πολλοί ήταν οι εχθροί του, οι οποίοι τον κυνήγησαν και πέτυχαν τελικά να τον εξοντώσουν. Βρίσκοντας την κατάλληλη ευκαιρία οι Εβραίοι της Ηπείρου τον κατηγόρησαν ότι τάχα παρακινεί τους χριστιανούς σε απείθεια κατά της τουρκικής εξουσίας. Ενώ λοιπόν κήρυσσε στο χωριό Κολικόντασι, κοντά στο Μπεράτι, άνθρωποι του Κουρτ πασά τον έπιασαν και τον απαγχόνισαν στις 24 Αυγούστου του 1779.
Ο Κοσμάς τιμήθηκε από Έλληνες, Αλβανούς και Τούρκους ως άγιος και προφήτης.
Αργότερα ο Αλή πασάς έχτισε ναό στον τόπο όπου μαρτύρησε ο άγιος.
Η Ιερή Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1961 τον ανακήρυξε άγιο και όρισε να γιορτάζεται η μνήμη [GLi] του στις 24 Αυγούστου.
Κεντρική Ιδέα για τον Κοσμά τον Αιτωλό :
Γεννήθηκε το 1714, σπούδασε στην Αθωνιάδα στο Άγιο Όρος, μετά δίδαξε τον Χριστιανισμό αλλά και τα γράμματα. Έφτιαξε 210 σχολεία, όπου τα 200 σχολεία δίδασκαν την δημοτική γλώσσα ενώ τα 10 την Αρχαία Ελληνική. Από τους Εβραίους επροδώθει και καταδικάστηκε σε απαγχονισμό όπου απεβίωσε το 1779. Εορτάζεται η μνήμη του στις 24 Αυγούστου εκάστου έτους.
