(Βιολογίας)
Οργανισμός που ζει παρασιτικά και αναπαράγεται μόνο μέσα σε ζωντανά κύτταρα. Οι ιοί είναι υπεύθυνοι για την πρόκληση σημαντικών [GLi] παθήσεων στον άνθρωπο, π.χ. γρίπη, πολιομυελίτιδα, ευλογιά, κίτρινος πυρετός, ιλαρά, παρωτίτιδα κ.ά. Προσβάλλουν όμως εκτός από τον άνθρωπο, ζώα, φυτά και βακτήρια και προκαλούν λοιμώξεις, τις λεγόμενες ιώσεις.
Οι ιοί είναι οι μικρότεροι ζωντανοί οργανισμοί που είναι γνωστοί στον άνθρωπο. Στα τέλη του 19ου αι. ανακαλύφθηκε ότι προκαλούν ασθένειες, αλλά οι επιστήμονες δεν μπόρεσαν να παρατηρήσουν τη δομή τους παρά μόνο πολύ πρόσφατα. Είναι πολύ μικροί για να είναι ορατοί με συνηθισμένα μικροσκόπια, έτσι χρειάστηκε η κατασκευή του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου στις αρχές της δεκαετίας του 1940, για να αποκαλυφθούν οι λεπτομέρειές τους.
Το μέγεθός τους ποικίλλει περίπου από 20 ως 250 νανόμετρα (nm). Ένα nm είναι ένα εκατομμυριοστό του χιλιοστόμετρου (1nm=10-9 m). Ένας τυπικός ιός έχει μέγεθος 100 νανόμετρα, που σημαίνει ότι είναι σχεδόν 50 φορές μικρότερος από ένα βακτήριο. Περίπου 10.000.000.000 ιοί μπορούν να χωρέσουν στο κεφάλι μιας καρφίτσας. Μπορούν να περάσουν από τους πόρους των ηθμών που παρακρατούν τα μικρόβια· γι’ αυτό ονομάστηκαν διηθητοί ιοί.
Εμφανίζονται σε μια ποικιλία σχημάτων: μερικοί είναι σαν απλά επιμήκη ελατήρια, άλλοι, όπως ο ιός του AIDS, είναι πρισματοειδείς, αλλά γενικά είναι σφαιρικοί· λίγοι, όπως ο ιός της σύφιλης, είναι πολύ πιο σύνθετοι.
Στη δομή τους οι ιοί είναι απλούστεροι από οποιονδήποτε άλλο ζωντανό οργανισμό. Αποτελούνται από ένα ελικοειδές τμήμα νουκλεϊνικού οξέος, είτε DNA (δεοξυριβονουκλεϊνικό οξύ) [GLi]είτε RNA (ριβονουκλεϊνικό οξύ). Αυτό σχηματίζει τον πυρήνα, ο οποίος περιβάλλεται από ένα συμμετρικό περίβλημα πρωτεϊνών, που ονομάζεται καψίδιο. Παρόμοια με τους ιούς του έρπητα, ο ιός του AIDS περιβάλλεται από ένα επιπλέον κάλυμμα. Αυτό σχηματίζεται από τη μεμβράνη του ζωντανού κυττάρου του σώματος μέσα στο οποίο πολλαπλασιάζεται ο ιός.
Οι ιοί είναι εντελώς παρασιτικοί και μπορούν να αναπαραχθούν μόνο μέσα στα κύτταρα άλλων ζωντανών οργανισμών. Ο κύκλος ζωής τους είναι αξιοσημείωτος και μας βοηθάει να εξηγήσουμε γιατί έχουν τόσο καταστροφικά αποτελέσματα: 1. Ο ιός προσκολλάται στην επιφάνεια ενός σωματικού κυττάρου. 2. Ο ιός εισβάλλει στο κύτταρο ή ολόκληρος ή μόνο το νουκλεϊκό οξύ του. 3. Ο ιός καταλαμβάνει και καταστρέφει το κύτταρο, χρησιμοποιώντας το για να αναπαραγάγει εκατοντάδες έως χιλιάδες καινούριους ιούς. 4. Οι ώριμοι ιοί απελευθερώνονται, έτοιμοι να μολύνουν και να καταστρέψουν άλλα σωματικά κύτταρα ή άλλα βακτήρια.
Μερικοί ιοί αναπαράγονται γρήγορα, ενώ άλλοι παραμένουν αδρανείς μέσα στα κύτταρα για χρόνια, αναπαραγόμενοι μόνο όταν αντιμετωπίσουν ανώμαλες και ξαφνικές αλλαγές συνθηκών. Οι διάφοροι τύποι ιών δεν προσβάλλουν όλοι τα ίδια ζωντανά κύτταρα. Ο κοινός ιός του κρυολογήματος, για παράδειγμα, προσβάλλει μόνο τα επιθηλιακά κύτταρα της μύτης και του λαιμού. Ο ιός του AIDS προσβάλλει ορισμένα λευκά αιμοσφαίρια και μερικούς νευρικούς ιστούς. Το γεγονός ότι οι ιοί είναι παρασιτικοί και ζουν μέσα στα κύτταρα οργανισμών που τους φιλοξενούν κάνει πολύ δύσκολη την αντιμετώπισή τους, αφού το σώμα κανονικά δεν αντιδρά για να καταστρέψει τα ίδια του τα κύτταρα.
Ιστορία. Ο πρώτος ιός που ανακαλύφτηκε ήταν της μωσαϊκής νόσου των φύλλων του καπνού. Το 1892 απομονώθηκε από το Ρώσο Ιβανόφσκι. Το 1898 ο Λόφλερ και ο Φροσκ απέδειξαν ότι ο αφθώδης πυρετός οφείλεται σε διηθητό ιό, ενώ το 1900 ο Βάλτερ Ριντ ανακάλυψε τον ιό του κίτρινου πυρετού. Λίγο αργότερα ανακαλύφτηκαν ορισμένοι ιοί, οι οποίοι έχουν ιδιότητες μικροβιοκτόνες, γι’ αυτό και ονομάστηκαν βακτηριοφάγοι. Η ανακάλυψη έγινε από τον Τουόρτ το 1916 και τον Ντε Ερέλ το 1917, ενώ στη συνέχεια ανακαλύφτηκε ένα μεγάλο πλήθος ιών.
Παρεμβολή του ιού. Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο, όταν ένας ιός προσβάλει μια ομάδα κυττάρων, κανένας άλλος ιός δεν μπορεί να προσβάλει αυτή την ομάδα. Δηλαδή, ο ιός αυτός δεν επιτρέπει σε κανένα άλλο είδος ιού να μπει στην περιοχή του. Το φαινόμενο αυτό παρατήρησαν οι Φίντλεϊ και Μάκ Κάλουμ το 1937 σε πιθήκους, στους οποίους είχαν προκαλέσει πειραματικά λοίμωξη με τον ιό της κοιλάδας του Ριφτ. Διαπίστωσαν ότι οι πίθηκοι αυτοί δεν αρρώσταιναν από κίτρινο πυρετό. Λίγο αργότερα ο Άιζακς και οι συνεργάτες του (το 1957) απομόνωσαν την ουσία που προκαλεί το φαινόμενο αυτό και την ονόμασαν ιντερφερόνη.
Ταξινόμηση των ιών. Ανάλογα με το είδος του ξενιστή διακρίνουμε τους ιούς σε τρεις κατηγορίες: α) ζωικούς ιούς, β) φυτικούς ιούς, γ) βακτηριοφάγους. Παρ’ όλα αυτά πιο χρήσιμη αποδείχθηκε η ταξινόμηση των ιών με βάση το νουκλεϊκό οξύ που περιέχουν. Διακρίνονται τότε σε δύο ομάδες: α) ιοί που περιέχουν DNA και β) ιοί που περιέχουν RNA.
Ανοσία απέναντι στους ιούς. Όταν οι ιοί κατορθώσουν να μπουν στον οργανισμό του ανθρώπου, εκτός από την ιντερφερόνη, ο οργανισμός σχηματίζει και αντισώματα, τα οποία είναι εξειδικευμένα στην αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ιού. [GLi]Σε αντίθεση δηλαδή με την ιντερφερόνη, που είναι πάντα η ίδια και δρα εναντίον οποιουδήποτε είδους ιού, τα αντισώματα παρουσιάζουν ειδική δράση για κάθε είδος ιού.
Η ανοσία του οργανισμού απέναντι στους ιούς άλλοτε είναι πλήρης και άλλοτε μερική. Γενικά, είναι ειδική για ορισμένο είδος ιού και δεν επηρεάζει ιούς άλλου είδους.
